Στις 14 Φεβρουαρίου όλοι γνωρίζουν ότι εορτάζεται ο Καθολικός Άγιος Βαλεντίνος και μαζί μ’ αυτόν γιορτάζουν και οι ερωτευμένοι. Η γιορτή αυτή είναι τόσο εμπορική, που ακόμα και οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί επενδύουν μικρές και μεγάλες κινήσεις αγάπης, όπως σοκολατάκια, λουλούδια, καρδούλες, αρκουδάκια και ό,τι άλλο γλυκούλικο σκεφτούν. Πόσοι όμως ξέρουν ότι η 14η Φεβρουαρίου του τρέχοντος έτους είναι και η Ημέρα της Τέφρας;
Τι είναι η Ημέρα της Τέφρας και γιατί εορτάζεται στις 14 Φεβρουαρίου;
Η Τετάρτη της Τέφρας, για τους Δυτικούς Χριστιανούς, είναι η πρώτη ημέρα της Σαρακοστής. Πρόκειται για την Τετάρτη που απέχει εξήμισι εβδομάδες πριν από την Κυριακή του Πάσχα. Σαφώς, πρόκειται για μία κινητή εορτή, αφού εξαρτάται από το Πάσχα. Οι Ανατολικές Ορθόδοξες Εκκλησίες ξεκινούν τη Σαρακοστή την Καθαρά Δευτέρα και επομένως δεν τηρούν την Τετάρτη της Τέφρας. Γι’ αυτό και ειδικά στην Ελλάδα, μας είναι άγνωστη αυτή η ημέρα.
Στη σύγχρονη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, καίνε τους φοίνικες που χρησιμοποιούν την Κυριακή των Βαΐων. Τη στάχτη τους, την αξιοποιούν την Τετάρτη της Τέφρας στην πρωινή λειτουργία. Ο ιερέας σχηματίζει στα μέτωπα των πιστών το σχήμα του σταυρού με αυτές τις στάχτες. «Να θυμάσαι ότι είσαι χώμα και στο χώμα θα επιστρέψεις», αυτή τη φράση και παραλλαγές της λέει ο ιερέας κατά το τελετουργικό. Στόχος είναι η υπενθύμιση της θνητότητας και η μετάνοια για τις αμαρτίες. Πολλοί από τους πιστούς επιλέγουν να αφήσουν αυτό το σημάδι ολόκληρη την ημέρα στο μέτωπό τους.
Μαζί με τη Μεγάλη Παρασκευή (που σηματοδοτεί τη σταύρωση του Ιησού πριν από το Πάσχα), η Τετάρτη της Τέφρας είναι υποχρεωτική ημέρα νηστείας και αποχής, όπου πρέπει να καταναλώνεται μόνο ένα πλήρες γεύμα και κανένα κρέας. Οι λατρευτικές εκδηλώσεις αυτής της ημέρα πραγματοποιούνται επίσης σε Αγγλικανικές, Λουθηρανικές και σε ορισμένες άλλες προτεσταντικές εκκλησίες.
Πώς ξεκίνησαν τα έθιμα και η νηστεία της Μεγάλης Σαρακοστής;
Οι απαρχές της Σαρακοστής εντοπίζονται γύρω στο 325 μ.Χ., όταν χρησιμοποιούνταν πιο συχνά ως φάση προετοιμασίας για βαπτίσεις. Η χρονική διάρκεια αυτής της φάσης αποτελούσε έναν φόρο τιμής στη 40ήμερη νηστεία του Ιησού Χριστού καθώς ταξίδευε στην έρημο, αφού βαφτίστηκε και πριν ξεκινήσει τη διακονία του. Αυτή η περίοδος θεωρείται από τους Χριστιανούς ως η δοκιμασία του Θεού για την πνευματικότητα και την ικανότητα του Ιησού να αντέχει στον πειρασμό. Λίγο – πολύ σε όλους μας είναι γνωστοί κάποιοι από τους Πειρασμούς που αντιμετώπισε ο Χριστός στην έρημο, οπότε δεν θα επεκταθούμε περισσότερο σε αυτό το άρθρο.
Η πρώτης ημέρα της νηστείας πριν το Πάσχα είχα και άλλη χρησιμότητα.Ήταν η πρακτική στη Ρώμη για τους μετανοούντες και τους βαριά αμαρτωλούς να ξεκινούν την περίοδο της δημόσιας μετάνοιάς τους την πρώτη ημέρα της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Με αυτόν τον τρόπο προετοίμαζαν την αποκατάστασή τους στο μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας και την εκ νέου αποδοχή τους και συγχώρεση από τους συμπολίτες τους.
Εκείνα τα χρόνια λοιπόν, τα μέλη της τοπικής κοινωνίας, ράντιζαν τους αμαρτωλούς με στάχτη, τους έντυσαν με τσουβάλι και τους υποχρέωσαν να μείνουν χωριστά μέχρι να συμφιλιωθούν με τη χριστιανική κοινότητα τη Μεγάλη Πέμπτη. Στην παλαιοχριστιανική εκκλησία, η διάρκεια του εορτασμού της Σαρακοστής διέφερε, αλλά τελικά άρχιζε 6 εβδομάδες (42 ημέρες) πριν από το Πάσχα. Αυτό προέβλεπε μόνο 36 ημέρες νηστείας (εκτός Κυριακής).
Τον 7ο αιώνα προστέθηκαν 4 ημέρες πριν από την πρώτη Κυριακή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής για να καθιερωθούν 40 ημέρες νηστείας, κατά μίμηση της νηστείας του Ιησού Χριστού στην έρημο. Όταν αυτές οι πρακτικές έπεσαν σε αχρηστία (8ος–10ος αιώνας), η έναρξη της περιόδου μετάνοιας της Σαρακοστής συμβολίστηκε με την τοποθέτηση στάχτης στα κεφάλια ολόκληρης της εκκλησίας.
Εν κατακλείδι, η Τετάρτη της Τέφρας είναι μια επίσημη υπενθύμιση της ανθρώπινης θνητότητας και της ανάγκης για συμφιλίωση με τον Θεό. Επίσης, σηματοδοτεί την έναρξη της περιόδου της μετάνοιας της Σαρακοστής. Συνήθως εκδηλώνεται με ολοήμερη νηστεία και την απόθεσης της στάχτης στα μέτωπα, όπως ήδη αναφέραμε.
Αν γνωρίζετε άλλα έθιμα και θέλετε να μοιραστείτε την πληροφορία με όλους τους φίλους του myalchemies, επικοινωνήστε μαζί μου με email στο ioanna@myalchemies.com. Εναλλακτικά, βρείτε μας στο Facebook για να ενημερώνεστε για ό,τι “ανεβαίνει” και στείλτε άμεσα τα μηνύματά σας.