Ενσυναίσθηση: τι είναι και τι μας προσφέρει;

Ενσυναίσθηση, ένας όρος που ακούμε όλο και συχνότερα τα τελευταία χρόνια. Τι είναι όμως, η ενσυναίσθηση; Είναι κάτι που προϋπάρχει μέσα μας, κάτι που καλλιεργούμε; Μας ωφελεί ή μήπως δεν έχει κανένα νόημα να μας απασχολεί; Ας ξεκινήσουμε με την ετυμολογία του όρου.

H σύνθετη αυτή λέξη, αποτελείται από τις λέξεις εν, συν και αίσθηση, υποδηλώνοντας την επέκταση της αίσθησης του ατόμου πέρα από τον εαυτό του. Ουσιαστικά, με αυτό εννοούμε ότι το άτομο, μπαίνει στη θέση του άλλου, μπαίνει στα παπούτσια του όπως λέμε. Η ενσυναίσθηση στην ψυχοθεραπεία νοείται ως η στάση και η έκφραση ενός ατόμου απέναντι σε κάποιο άλλο, έχει δηλαδή διαπροσωπικό χαρακτήρα. Συχνά, υπάρχει σύγχυση αυτού του όρου με τη συμπάθεια, με την έννοια δηλαδή ότι κάποιος συμπάσχει με κάποιον άλλο.  Ωστόσο, εδώ υπάρχει μια ειδοποιός διαφορά.  Ένας άνθρωπος μπορεί να συμπάσχει βιώνοντας τον ψυχικό πόνο του άλλου, αλλά δεν μπορεί να αντιληφθεί τα συναισθήματα που προκαλούν αυτόν τον πόνο ή απορρέουν από αυτόν. Η έννοια της συμπάθειας περικλείει στοιχεία οίκτου, συλλύπησης και συγκατάβασης, τα οποία δεν χαρακτηρίζουν την ενσυναίσθηση. Στην ενσυναίσθηση, μπορούμε να αιτιολογήσουμε τις πράξεις κάποιου, γιατί κατανοούμε τα συναισθήματά του, τις πηγές τους και τα κίνητρά τους. Αυτό δεν σημαίνει ότι δικαιολογούμε τις πράξεις κάποιου, απλά τις κατανοούμε.  Γενικά στη συμπάθεια, η προσοχή του ατόμου στρέφεται στα δικά του συναισθήματα και στην υποτιθέμενη ομοιότητά τους με εκείνα του άλλου χωρίς να χάνει την προσωπική του ταυτότητα, ενώ στην ενσυναίσθηση η προσοχή του ατόμου στρέφεται στα συναισθήματα του άλλου, χάνοντας τον εαυτό του. Βιώνει τη θέση του άλλου. Συνεπώς, ενσυναίσθηση είναι η συναισθηματική ταύτιση με έναν άλλο άνθρωπο, η αναγνώριση και η κατανόηση της θέσης, του συναισθήματος, των σκέψεων ή της κατάστασης κάποιου άλλου. Πρόκειται για την ικανότητα να κατανοούμε συναισθηματικά τι νιώθουν οι άλλοι, να δούμε τα πράγματα από τη σκοπιά τους και να φανταζόμαστε τον εαυτό μας στη θέση τους.

Στην ψυχολογία η λέξη ‘’ενσυναίσθηση’’ χρησιμοποιείται με τρεις διακριτές έννοιες: α) αντιλαμβάνομαι τα συναισθήματα του άλλου, β) αισθάνομαι αυτό που αισθάνεται και ο άλλος και γ) αντιδρώ συμπονετικά στη στενοχώρια του άλλου. Η τρίτη αυτή έννοια μας παραπέμπει και στον όρο συμπάθεια, που αναφέραμε νωρίτερα, αλλά όπως έχουμε ήδη εξηγήσει, η ενσυναίσθηση είναι κάτι μεγαλύτερο από αυτό, κάτι πιο ολιστικό και ολοκληρωμένο.

Ενώ, όμως, η ενσυναίσθηση αναπτύχθηκε ως εργαλείο της ψυχοθεραπείας, σύντομα αγκαλιάστηκε και από άλλες επιστήμες, αφού αναγνωρίστηκαν οι δυνατότητές της σε όλες τις μορφές των διαπροσωπικών σχέσεων, σε κάθε κατάσταση, δηλαδή, στην οποία ένας άνθρωπος προσπαθεί να καταλάβει αυτόν που βρίσκεται απέναντί του.

Τα τελευταία χρόνια, ο ακριβής ορισμός της ενσυναίσθησης έχει εξελιχθεί σε μεγάλη πρόκληση για κοινωνιολόγους, ψυχολόγους, ψυχιάτρους, συμβούλους, εκπαιδευτικούς και γλωσσολόγους. Στις κοινωνικές επιστήμες ενσυναίσθηση «καλείται η κατανόηση της συμπεριφοράς ενός άλλου με βάση τη βίωση και συμπεριφορά του ίδιου του ατόμου». Ωστόσο, η εφαρμογή των αρχών της ενσυναίσθησης καλύπτει ένα πιο ευρύ φάσμα: είναι ανάγκη/ικανότητα να μπούμε στη θέση του άλλου και να κατανοήσουμε πώς νιώθει, να μην κρίνουμε ένα συναίσθημα, να επιθυμούμε να βοηθήσουμε, να σεβόμαστε τον προσωπικό χώρο του καθενός, να αποκωδικοποιούμε τα κρυφά συναισθήματα πίσω από συγκεκριμένες συμπεριφορές.
«Ενσυναίσθηση είναι αυτό που συμβαίνει σε μας όταν αφήνουμε το σώμα μας… και βρισκόμαστε είτε προς στιγμήν είτε για μεγαλύτερη χρονική περίοδο στο μυαλό του άλλου. Παρατηρούμε την πραγματικότητα μέσω των ματιών του, αισθανόμαστε τις συγκινήσεις του, μοιραζόμαστε τον πόνο του.» έλεγε το 2005 ο Χεν Λάμπερτ… Ας σταθούμε μια στιγμή σε αυτό: παρατηρούμε την πραγματικότητα μέσω των ματιών του. Το πώς αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα, είναι κάτι υποκειμενικό. Το μόνο αντικειμενικό, είναι τα γεγονότα. Ο καθένας όμως, έχει διαφορετικές σκέψεις για αυτά, του γεννούν διαφορετικά συναισθήματα, τον οδηγούν σε άλλες αποφάσεις.

Τι μπορεί να μας προσφέρει η ενσυναίσθηση;

Προσπαθώντας να βιώσουμε τα συναισθήματα του άλλου μπορούμε να καταλάβουμε πώς οδηγήθηκε σε συγκεκριμένες πράξεις και αποφάσεις. Αυτό ασφαλώς δεν σημαίνει ότι πρέπει να συμφωνήσουμε με αυτές ή ότι τις εγκρίνουμε. Το τι θα κάνουμε με τη γνώση, με την πληροφορία αν θέλετε, που αποκτούμε είναι ένα εντελώς διαφορετικό θέμα. Όποιος χρησιμοποιεί την ενσυναίσθηση μπορεί να αναγνωρίσει, να αντιληφθεί και να αισθανθεί αυτό που αισθάνεται ένας άλλος άνθρωπος. Τι θα κερδίζαμε αν πραγματικά μπορούσαμε να κατανοήσουμε τον συνάνθρωπο; Πιστεύω ότι εμείς οι ίδιοι θα γινόμασταν καλύτεροι άνθρωποι, και συνεπώς η κοινωνία θα ήταν ένα πιο όμορφο μέρος για να ζει κανείς. Παρατηρώντας την αναλγησία και την ανηθικότητα που κυριαρχεί, πραγματικά προβληματίζομαι για τον κόσμο μας, για την ανθρωπότητα και το μέλλον των επόμενων γενεών. Συνήθως νοσταλγούμε τις πιο παλιές εποχές και έχουμε την τάση να τις εξιδανικεύουμε. Λέμε για παράδειγμα ότι πριν από 30 χρόνια, 50 χρόνια, και ούτω καθεξής, οι άνθρωποι ήταν πιο… ανθρώπινοι. Ήταν πιο κοντά ο ένας στον άλλο, πιο αθώοι ως προς τις προθέσεις τους. Διατηρούμε την εντύπωση ότι δεν υπήρχε τότε η κακία που υπάρχει στον κόσμο σήμερα. Δεν τις έζησα αυτές τις εποχές για να μπορώ να συγκρίνω αλλά αν όλοι θέλουμε έναν καλύτερο κόσμο, γιατί δεν κάνουμε κάτι γι’ αυτό; Ξεκινώντας από το να πάρουμε την ανθρωπιά μας πίσω. Είναι αδιανόητο να διαδραματίζονται σκηνές βίας μπροστά στα μάτια μας και να γυρνάμε από την άλλη, σαν να μη συμβαίνει τίποτα! Κι όμως, είναι σύνηθες στις μέρες μας! Αν θέλετε να το δούμε στο μικρόκοσμο του καθενός, είναι αδιανόητο να επιλέγουμε να προκαλούμε πόνο στο συνάνθρωπό μας, με τις πράξεις ή ακόμα και με τα λόγια μας. Αυτό μας κάνει ανθρώπους; Μας κάνει ηθικούς; Μας κάνει σωστούς; Χμμ… Κατά την ταπεινή μου άποψη, όχι! Γιατί το κάνουμε; Γιατί έχουμε πάψει να αισθανόμαστε και να συναισθανόμαστε! Αν ο καθένας ξεκινήσει από τον εαυτό του και προσπαθήσει να τον βελτιώσει, θα δει ότι όλα γύρω του βελτιώνονται. Αν ο καθένας από εμάς προσπαθεί να μπει στη θέση του συνανθρώπου του και να τον νιώσει, αν η αγωνία του άλλου γίνει δική μας, αν ο πόνος του άλλου γίνει δικός μας, τότε ίσως αρχίσουμε να διορθώνουμε τις εσφαλμένες συμπεριφορές. Όσο δεν νιώθουμε, θα συνεχίζουμε έτσι, σε αυτό το μοτίβο, καλλιεργώντας την αναλγησία και την ανηθικότητα.

Άνοιξα μία παρένθεση αναφερόμενη στις κοινωνικές προεκτάσεις αλλά κρατήστε αν θέλετε τους προβληματισμούς που ανέφερα. Ίσως κάπου ταυτιστείτε, ίσως κάπου σας βοηθήσουν…κι αν όχι, δεν πειράζει, ίσως τα κάνετε ήδη όλα σωστά!

photo credits: amacad.org