Τον Thomas Carlyle τον γνωρίζουμε κυρίως ως συγγραφέα και φιλόσοφο, ωστόσο ήταν και μαθηματικός και πολλά άλλα πράγματα. Δεν θα υπεισέλθω στις λεπτομέρειες της ζωής του όπως συμβαίνει στις συνήθεις βιογραφίες, αλλά θα αναφερθώ στις πιο σημαντικές στιγμές της. Γεννημένος στις 4 Δεκεμβρίου του 1795 στην Σκωτία, μεγάλωσε με αυστηρές Καλβινιστικές αρχές οι οποίες του δίδαξαν τη λιτότητα και την πειθαρχία. Χάρη στην επιμονή του πατέρα του, μπήκε οικότροφος στην Ακαδημία Annan, όπου διέμενε τις καθημερινές και επέστρεφε σπίτι του τα Σαββατοκύριακα. Τα μαθητικά του χρόνια στην αρχή ήταν δύσκολα λόγω του σχολικού εκφοβισμού που δεχόταν (bullying). Την πρώτη του προσωπική επανάσταση την έκανε όταν αποφάσισε να αντιταχθεί στις διδαχές της μητέρας του, η οποία τον νουθετούσε με το να μην χρησιμοποιεί τη φυσική του δύναμη για να υπερασπιστεί τον εαυτό του ή οποιονδήποτε άλλο. Όταν πια άρχισε να ανταποδίδει τα χτυπήματα που δεχόταν, η καθημερινότητά του βελτιώθηκε. Το αγαπημένο του μάθημα ήταν τα μαθηματικά, ωστόσο αγαπούσε και τη μελέτη των σύγχρονων γλωσσών, βιβλίων αλλά και Λατινικών.
Παρά που ολοκλήρωσε το πρόγραμμα σπουδών του στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου το Νοέμβριο του 1813, αποφάσισε να μην αποφοιτήσει και να μετακυλήσει στο Divinity Hall της Εκκλησίας της Σκωτίας στο Εδιμβούργο για εκπαίδευση στη θεολογία. Αργότερα επέστρεψε στην Ακαδημία Annan ως διορισμένος καθηγητής μαθηματικών. Ωστόσο, είχε ήδη ξεκινήσει να απολαμβάνει αμφιλεγόμενες διανοητικές συζητήσεις. Ήταν δυσαρεστημένος όμως με το ρόλο του καθηγητή και έτσι επέστρεψε στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου το 1818. Τα οικονομικά δεν ήταν σε καλή κατάσταση και τα χρόνια που ακολούθησαν ήταν δύσκολα για αυτόν. Δοκίμασε να ασχοληθεί με τη Νομική αλλά ούτε και αυτό το αντικείμενο του προσέφερε κάποια ευχαρίστηση. Ύστερα από τρία δυστυχισμένα χρόνια, άλλαξε και πάλι κατεύθυνση, αυτή τη φορά προς τη Γερμανική γλώσσα, στρεφόμενος προς την ιστορία και τη λογοτεχνία για τις οποίες είναι πλέον γνωστός.
Ακόμα και στην προσωπική του ζωή συνάντησε δυσκολίες καθώς προσπάθησε πολύ ενάντια στις προσδοκίες για να παντρευτεί την αγαπημένη του. Στο μεσοδιάστημα από όταν ο Thomas γνώρισε τη μέλλουσα σύζυγό του μέχρι το γάμο τους, συνέβησαν πολλές και σημαντικές αλλαγές. Μία από αυτές είναι ότι ενώ ήταν βαθιά θρησκευόμενος, απέρριψε τον Χριστιανισμό και έγινε άθεος. Προχώρησε ανεπιτυχώς σε αίτηση για την έδρα της Ηθικής Φιλοσοφίας και στο Πανεπιστήμιο St. Andrews και για την έδρα της Αστρονομίας στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου. Το πρώτο σημαντικό έργο ήταν το φιλοσοφικό «Sartor Resartus». Ένα από τα επόμενα χειρόγραφά του, τον πρώτο τόμο της «Γαλλικής Επανάστασης», τον έδωσε σε έναν φίλο του για να τον διαβάσει. Με κάποιον τρόπο το χειρόγραφο κατέληξε προσάναμμα για το τζάκι και ο συγγραφέας αναγκάστηκε να το ξαναγράψει όλο από μνήμης!
Στο έργο του Past and Present, αντιπαραβάλλει τη σοφία και την εξουσία ενός μεσαιωνικού ηγούμενου με το χάος του 19ου αιώνα, εκφωνώντας υπέρ του πρώτου, παρά το γεγονός ότι είχε απορρίψει τον Χριστιανισμό και είχε ιδιαίτερη αποστροφή για τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Εξίσου σημαντικά έργα του θα αναφέρω επιγραμματικά τα ακόλουθα: On Heroes, Hero-Worship, Heroic in History, Oliver Cromwell’s Letters and Speeches, The History of Friedrich II of Prussia κ.ά.
Μετά το θάνατο της συζύγου του, έζησε ακόμα 15 χρόνια βυθισμένος σε μια ψυχική κούραση, ανία και μερική απομόνωση. Ο ίδιος απεβίωσε στις 5 Φεβρουαρίου του 1881. Τα έργα του έμειναν κληρονομιά για τις επόμενες γενιές και μέσα από αυτά ξεδιπλώνεται τόσο ένα κομμάτι ιστορίας αλλά και ένα ακόμα μεγαλύτερο κομμάτι του εαυτού του. Διακρίνουμε στοιχεία του χαρακτήρα του, τις απόψεις του και τη φιλοσοφία του για τη ζωή και τη μεταφυσική.
Ως πολύ ρομαντικός στοχαστής, ο Thomas Carlyle επιτέθηκε στον βιομηχανισμό, φοβόταν τον πολιτικό ριζοσπαστισμό και τον φιλελευθερισμό και δεν εκτιμούσε τον ωφελιμισμό ή τη δημοκρατία (με την κυριολεκτική έννοια της κυβέρνησης από τον λαό). Όντας ένας πολύ απαισιόδοξος συγγραφέας για θέματα που αφορούσαν τη σκέψη της εποχής του Διαφωτισμού, ο Carlyle ήταν εξαιρετικά επικριτικός απέναντι στις δύο κύριες τάξεις που εμπλέκονταν στην εξουσία, την αριστοκρατία και το προλεταριάτο (εργατική τάξη). Τις θεωρούσε εξίσου υπαίτιες για τη μη ικανοποιητική κυβέρνηση. Πίστευε ότι η πρώτη ομάδα, η μιλοκρατία (η οικονομικά εύρωστη τάξη), ήταν αναίσθητη στα βάσανα των απλών ανθρώπων και επιφανειακή ως προς τη διαβίωση και τον τρόπο ζωής. Από την άλλη πλευρά, η «δεύτερη ομάδα» (ή η εργατική τάξη) αποτελούνταν απλώς από «ανόητους γεμάτους μπύρα και ανοησίες», αναφερόμενος συγκεκριμένα στην έλλειψη της πνευματικής της ικανότητας να συμμετέχει σε οποιαδήποτε μορφή ή κυβέρνηση. Πίστευε ακόμη ότι υπήρχαν μόνο λίγοι άνθρωποι στον κόσμο που ήταν κατά κάποιο τρόπο προορισμένοι να ηγηθούν, ήταν δηλαδή θετικά προσκείμενος σε ένα είδος πρώιμου ελιτισμού.
Η κύρια θεωρία που υποστήριζε ο Carlyle ήταν ότι: «ο κανόνας όλης της ζωής είναι ότι η ζωή κυβερνάται από την ανισότητα». Εξαιτίας αυτού, πίστευε ότι η εξουσία έπρεπε να αφεθεί στα πιο ικανά μέλη της κοινωνίας, τα περισσότερα από τα οποία προέρχονταν από την αριστοκρατία. Η ενσάρκωση αυτής της άρχουσας τάξης θα ήταν ο ήρωας, ο μεγάλος άνθρωπος της διορατικότητας, έτοιμος να ηγηθεί της κοινωνίας, για τον οποίο έγραψε στη διάλεξή του Heroes and Hero Worship (1840). Ο ήρωας συνήθως λάμβανε κανονική αποδοχή από τις μάζες, σύμφωνα με τον Carlyle, αλλά μπορούσε να καταφύγει στη βία όταν ήταν απαραίτητο για να λάβει έγκριση. Αυτοί οι ήρωες ήταν που καθόρισαν την ανθρωπότητα και η ιστορία δεν ήταν παρά μια σπουδαία βιογραφία ηρώων. Από όλες τις απόψεις, ο Thomas Carlyle θα μπορούσε να θεωρηθεί «αντιφιλελεύθερος» αντιδραστικός. Ήταν σθεναρά αντίθετος στο οικουμενικό δικαίωμα ψήφου ή σε οποιαδήποτε μορφή λαϊκής συμμετοχής στις «δημόσιες» υποθέσεις, υποστηρίζοντας έτσι τον ισχυρό κυβερνητικό έλεγχο της κοινωνίας για να αποφευχθεί η «αναρχία» την οποία εξίσωνε με την απελευθέρωση της κυβέρνησης. Ο Carlyle ήταν πάντα ρατσιστής, εντελώς αντισημίτης και “νέγρο-μισητής” σε μεγάλο μέρος της γραφής του, πιστεύοντας στην “Τευτονική ανωτερότητα” της σκανδιναβικής λευκής φυλής.
Θα παραθέσω εδώ πέντε από τα δεκάδες αποφθέγματά του, στα οποία αποτυπώνονται οι απόψεις του για τη ζωή και τους ανθρώπους.
Υπάρχουν πραγματικά ηθικοί άνθρωποι, που ζουν σε πλήρη αρμονία με την καθολική ηθική τάξη, αδιαφορώντας αν ο κόσμος τους αγνοεί και αν οι άνθρωποι δεν τους πρόσεξαν.
Το βασίλειό μου δεν είναι αυτά που έχω, αλλά αυτά που κάνω.
Πήγαινε όσο πιο μακριά μπορείς να δεις. Μόλις φτάσεις εκεί, θα μπορείς να δεις πιο μακριά.
Τα βιβλία μου είναι οι φίλοι που δεν με απογοητεύουν ποτέ.
Η σιωπή είναι τόσο βαθιά όσο η αιωνιότητα, η ομιλία είναι τόσο ρηχή όσο ο χρόνος.
Πηγές: Britannica Encyclopedia, Valencia Universitat, University of St Andrews
Πηγές φωτογραφιών: Poetry Foundation, redbubble