Στον νομό Ευρυτανίας, μερικά χιλιόμετρα από το πανέμορφο Καρπενήσι, βρίσκεται η Ιερά Μονή Προυσού, ένα από τα σημαντικότερα προσκυνήματα της χώρας μας. Αυτή η Μονή, όπως μας είπε ο μοναχός που μας μίλησε για την ιστορία της, είναι η μοναδική μονή που έχει αδιάλειπτη λειτουργία ως μοναστήρι από την ίδρυσή της, εδώ και 1200 χρόνια περίπου! Από εδώ πέρασαν και πολλοί οπλαρχηγοί της ελληνικής επανάστασης, είτε για να βρουν καταφύγιο είτε για ανεφοδιασμό, όπως ο Γεώργιος Καραϊσκάκης.
Η Παναγία η Προυσιώτισσα και η ίδρυση της Μονής
Η Μονή πήρε το όνομά της από την θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Προυσιώτισσας, την οποία φιλοτέχνησε ο Ευαγγελιστής Λουκάς. Η εικόνα αυτή ταξίδεψε στην Ελλάδα από την Προύσα της Μικράς Ασίας, κατά την περίοδο της εικονομαχίας. Ο αυτοκράτορας Θεόφιλος είχε διατάξει την κατάργηση των εικόνων και όσοι δεν υπάκουαν βρίσκονταν αντιμέτωποι με διωγμούς και βασανιστήρια.
Εντός του Καθολικού της Μονής Προυσού.
Το 829 μ.Χ., ένα αρχοντόπουλο από την Προύσα, βλέποντας τα θαύματα της Παναγίας δεν ήθελε να καταστρέψει την εικόνα. Την πήρε λοιπόν και ήρθε στην Ελλάδα, όπου η κατάσταση αυτή ήταν λιγότερο έντονη. Όταν έφτασε στην Καλλίπολη της Θράκης, η εικόνα χάθηκε. Το αρχοντόπουλο μετά από πολλή στενοχώρια για την εξαφάνιση της εικόνας, αποφάσισε να συνεχίσει το δρόμο του καθώς δεν ήθελε να επιστρέψει στην πατρίδα του όπου θα έβλεπε την καταστροφή πολλών ακόμα εικόνων. Εγκαταστάθηκε τελικά κοντά στην Υπάτη της Λαμίας, χωρίς να χάσει την ελπίδα του να ξαναβρεί την εικόνα.
Κάποιοι βοσκοί ξεκίνησαν να βλέπουν τα βράδια ένα φως να υψώνεται προς τον ουρανό ενώ άρχισαν να ακούγονται και ψαλμωδίες, από κάποιο σπήλαιο κοντά στην τοποθεσία όπου βρίσκεται σήμερα η Μονή. Το βράδυ της 22ας προς 23η Αυγούστου, ένας νεαρός βοσκός ακολούθησε το φως και έφτασε μπροστά στην εικόνα. Όταν μαθεύτηκε ότι βρέθηκε με θαυμαστό τρόπο η εικόνα της Παναγίας, το αρχοντόπουλο έφυγε από την Υπάτη και την αναζήτησε ξανά.
Πήρε την εικόνα και πάλι μαζί του αλλά μόλις σταμάτησε να ξεκουραστεί, η εικόνα πάλι εξαφανίστηκε! Επέστρεψε στη σπηλιά για να την ξαναβρεί αλλά αυτή τη φορά η εικόνα δεν μετακινούνταν. Τελικά, το αρχοντόπουλο κατάλαβε ότι η Παναγία ήθελε να μείνει εκεί κι έτσι άφησε ελεύθερους τους υπηρέτες του εκτός από έναν. Οι δυο τους έγιναν οι πρώτοι μοναχοί στην περιοχή, χτίζοντας την πρώτη μοναστική πολιτεία στην Ευρυτανία.
Σύμφωνα με την παράδοση, όταν η εικόνα έφυγε από το αρχοντόπουλο για να επιστρέψει στο σημείο που σήμερα βρίσκεται η Μονή, δημιουργήθηκαν ίχνη στα βράχια που οδηγούσαν εκεί. Αυτά τα ίχνη έχουν σχήμα πατημασιάς και ξεχωρίζουν πάνω στα βράχια. Λέγεται ότι είναι τα πατήματα της Παναγίας που πήρε την εικόνα της για να πάει στον Προυσό.
Το ξυλόγλυπτο τέμπλο του 1810.
Η Μονή Προυσού συνέβαλε στην ελληνική επανάσταση
Τα χρόνια της Επανάστασης του 1821, η Μονή Προυσού συνέβαλε στον αγώνα με όλα τα μέσα που διέθετε. Αποτέλεσε κέντρο πολιτικής καθοδήγησης, ανεφοδιασμού και πολλές φορές κρυψώνα και αναρρωτήριο. Δύο από τους σπουδαιότερους οπλαρχηγούς μας που φιλοξενήθηκαν στη Μονή ήταν ο Γεώργιος Καραϊσκάκης και ο Μάρκος Μπότσαρης.
Λίγα χρόνια πριν το ξέσπασμα της επανάστασης, καθήκοντα ηγούμενου της Μονής ανέλαβε ο αγιορείτης πνευματικός Κύριλλος Καστανοφύλλης, ο οποίος ήταν μέλος της Φιλικής Εταιρείας. Με το πρόσχημα του θρησκευτικού καθήκοντος, ο Κύριλλος μετέβη στον Προυσό με ουσιαστικό στόχο την πρόσβαση των αγωνιστών μας σε όλη τη γύρω περιοχή. Ένα από τα πρώτα έργα του ως ηγούμενος, ήταν η οργάνωση και η λειτουργία της “Σχολής Ελληνικών Γραμμάτων”, της οποία το κτήριο σώζεται μέχρι σήμερα, πλήρως αναστηλωμένο.
Η Μονή Προυσού έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διαχείριση της πολιορκίας του Μεσολογγίου. Επίσης, συνεισέφερε τα μέγιστα στη σωτηρία πολλών αγωνιστών μετά την καταστροφή της Εξόδου. Περιέθαλψε τους λαβωμένους και τους βοήθησε να ανακάμψουν.
Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης στη Μονή Προυσού
Έξω από τη Μονή υψώνονται δύο πύργοι, οι οποίοι καλούνται σήμερα “πύργοι του Καραϊσκάκη”. Η αλήθεια είναι ότι είχαν χτιστεί πολύ πριν την ελληνική επανάσταση αλλά πήραν το όνομα του αγωνιστή λόγω της στενής σχέσης του με την περιοχή. Εξάλλου, τους αξιοποίησε ως πολεμίστρες για τον έλεγχο της περιοχής.
Όταν ο Καραϊσκάκης νόσησε από φυματίωση, πήγε στο μοναστήρι για περίθαλψη. Μάλιστα, το κελί του σώζεται μέχρι τις μέρες μας και μπορεί κανείς να το επισκεφθεί. Θέλοντας να ανακάμψει για να βοηθήσει στον αγώνα, έκανε ένα τάμα στην Παναγία την Προυσιώτισσα. Αν θεραπευόταν, πήγαινε στη μάχη και επέστρεφε σώος, θα της έκανε ασημοσκέπαστρο. Έτσι και έγινε! Το ίδιο βράδυ ο στρατηγός έγινε καλά και ετοιμάστηκε για μάχη. Μετά τη νικηφόρα επιστροφή του, έφτιαξε το ασημένιο κάλυμμα για τη θαυματουργή εικόνα, στο οποίο ενσωμάτωσε τρία “αστέρια” από την ενδυμασία του στρατηγού.
Στη Μονή λειτουργεί επίσης μουσείο, το οποίο διαφυλάσσει μέχρι σήμερα το σπαθί, το όπλο και το χαρακτηριστικό φέσι του μεγάλου αυτού αγωνιστή. Δεν μπορεί κανείς παρά να αισθανθεί δέος μπροστά σε αυτό το θέαμα. Υπάρχουν πολλά μοναδικά και πολύτιμα εκθέματα, όπως χειρόγραφοι κώδικες, αργυρά και χρυσά δισκοπότηρα, σκαλιστοί σταυροί, ένα από τα αποτυπώματα της Παναγίας, σκευοφυλάκιο και πολλά ακόμη που αξίζει να δείτε!
Βλέπουμε τις παλιότερες τοιχογραφίες που έχουν διασωθεί και στα δεξιά υπάρχει ένα άνοιγμα που οδηγεί στον σπηλαιώδη ναό με το προσκύνημα της θαυματουργής εικόνας.
Η λειτουργία της Μονής μέσα στο χρόνο
Όπως ήδη αναφέραμε, το μοναστήρι αυτό δεν σταμάτησε ποτέ τη λειτουργία του, ακόμα και τα δύσκολα χρόνια της Επανάστασης και της Κατοχής αργότερα. Σύμφωνα με την παράδοση, η Μονή χτίστηκε το 829. Το πρώτο μέρος της αποτέλεσε ο σπηλαιώδης ναός στον οποίο μέχρι σήμερα φυλάσσεται η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας.
Πιθανολογείται ότι το μοναστήρι χτίστηκε τον 12ο αιώνα και έκτοτε αναπτυσσόταν. Το 1587 δέχτηκε μεγάλη καταστροφή από πυρκαγιά αλλά σύντομα ξαναχτίστηκε και διακοσμήθηκε με αγιογραφίες. Το Καθολικό οικοδομήθηκε το 1754, ένας ναός σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο. Οι τοιχογραφίες του ανάγονται στο 1785 ενώ το περίτεχνο ξυλόγλυπτο τέμπλο το 1810.
Ένα από τα πολλά θαύματα της Παναγίας, αναφέρεται όταν οι Γερμανοί πήγαν να πυρπολήσουν τη μονή με σκοπό την ολοκληρωτική καταστροφή της. Στις 16 Αυγούστου του 1944, οι Γερμανοί πυρπόλησαν τη Μονή καταστρέφοντας πολλά κειμήλια και οικοδομήματα του περιβάλλοντος χώρου. Η φωτιά, ωστόσο, δεν κατάφερε να κάψει το ιερό του Καθολικού και τον σπηλαιώδη ναό που φυλάσσεται η εικόνα της Παναγίας, καθώς η Χάρη της επενέβη και έδιωξε τη φωτιά.
Σήμερα το μοναστήρι έχει ανοιχτές τις πόρτες του για τους πιστούς και τους προσκυνητές. Υπάρχει η δυνατότητα κατόπιν συνεννόησης με τη Μονή, οι προσκυνητές που φτάνουν από μακριά να μείνουν για μία διανυκτέρευση στα κελιά της Μονής όπου τους προσφέρεται το κατάλυμα και καθαρά σεντόνια.
