Ένας από τους πιο γνωστούς προορισμούς της Αρκαδίας είναι η Μονή Φιλοσόφου, στο φαράγγι του Λούσιου. Δεν υπήρχε περίπτωση να πάω εκεί και να μην σας φέρω μοναδικές εικόνες που δίνουν άλλο χρώμα στην ιστορία. Αισθάνθηκα δέος που μπήκα σε ένα Βυζαντινό εκκλησάκι του 10ου αιώνα, για το οποίο τόσο ο μοναχός της Νέας Μονής Φιλοσόφου όσο και οι υπόλοιποι περιπατητές με προειδοποίησαν να μην μπω και να το θαυμάσω μόνο απ’ έξω.
Η είσοδος από το δρόμο για τη Νέα Μονή Φιλοσόφου. Μετά τη Νέα Μονή υπάρχει μονοπάτι που οδηγεί στην Παλιά Μονή και απαιτείται λίγο περπάτημα σε μια εύκολη διαδρομή.
Δεν προτρέπω σε καμία περίπτωση κάποιον να παρακούσει τις οδηγίες. Με δική μου ευθύνη μπήκα σε αυτόν τον χώρο, γνωρίζοντας ότι είναι αρκετά επικίνδυνο. Ωστόσο, για μένα άξιζε τον κόπο και θα σας μεταφέρω όσες περισσότερες εικόνες και βίντεο μπορώ για να νιώσετε σαν να το επισκεφθήκατε κι εσείς μαζί μου.
Η ίδρυσης της Παλιάς Μονής Φιλοσόφου
Η ίδρυση της Παλιάς Μονής Φιλοσόφου χρονολογείται στα 936. Ίσως σας κάνει εντύπωση η ονομασία της: Φιλοσόφου, καθώς δεν υπάρχει κανένας άγιος φιλόσοφος. Ιδρυτής της Μονής ήταν ο Ιωάννης Λαμπαρδόπουλος, ο οποίος καταγόταν από τη Δημητσάνα και ήταν αρχιγραμματέας του αυτοκράτορα Νικηφόρου Φωκά. Λόγω της υψηλής του μόρφωσης, του έδωσαν το προσωνύμιο “φιλόσοφος“, το οποίο μεταφέρθηκε και στη Μονή. Λέγεται μάλιστα, ότι ο ίδιος παραιτήθηκε από το αξίωμά του και μόνασε εκεί.
Από μακριά δεν μπορείς να ξεχωρίσεις ότι υπάρχουν κτίσματα μέσα στα βράχια.
Η Μονή αυτή, ανέπτυξε έντονη πνευματική και εκπαιδευτική δράση. Μάλιστα, διέθετε σπουδαία βιβλιοθήκη με χειρόγραφα του 12ου αιώνα, μερικά από τα οποία βρίσκονται πλέον στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Αθήνας. Η Παλιά και η Νέα Μονή Φιλοσόφου στο πέρασμα των αιώνων, εκπαίδευσαν συνολικά 7 Πατριάρχες, 70 Μητροπολίτες και 3.500 λόγιους.
Φωτογραφίες από το εσωτερικό του Καθολικού της Παλαιάς Μονής Φιλοσόφου.
Αγιογραφίες του 10ου αιώνα.
Η Σχολή που λειτουργούσε στο μικρό καθολικό, μέσα στο κοίλωμα του βράχου, καλλιεργούσε τα γράμματα και λειτουργούσε ως κρυφό σχολειό. Λέγεται μάλιστα, ότι στο κρυφό σχολειό αυτής της Μονής ακούστηκε για πρώτη φορά το γνωστό σε όλους μας πλέον: «φεγγαράκι µου λαµπρό φέγγε µου να περπατώ…». Τα χρόνια της Τουρκοκρατίας δεν κατάφεραν να κάμψουν τη δράση της Μονής, η οποία μάλιστα άκμασε τον 17ο αιώνα.
Η επιγραφή που θα συναντήσετε στο μονοπάτι από την Νέα προς την Παλιά Μονή.
Το “Κρυφό Σχολειό” ως θεσμός που αμφισβητείται
Στο βιβλίο του Δάσκαλου Νικόλαου Π. Γεωργακόπουλου (Βάχλια Γορτυνίας) «Η παιδεία στην Αρκαδία επί τουρκοκρατίας», διαβάζουμε: “«Κρυφά Σχολειά» ονομάζει ο λαός μας κάθε χώρο όπου ασκήθηκε εκεί στοιχειωδώς η ιερή υπόθεση της παιδείας. Μπορούσε μια τέτοια διδασκαλία να γίνεται φανερά; Δεν έπρεπε να παίρνονται κάποιες προφυλάξεις; Ολόκληρη η πολιτική δραστηριότητα των υποδούλων δεν εκφράζονταν ,συγκαλυμμένα, μέσα από τη θρησκευτική τους ελευθερία; Η ψυχρή ιστορική έρευνα μπορεί να αμφισβήτησε ένα θρύλο. Δεν μπορεί όμως, να τον αποβάλει από την ψυχή μας.”.
Σε άλλο σημείο του ίδιου βιβλίου: “Αναπόφευκτη θεωρεί τη λειτουργία ανεπίσημης σχολής στη μονή ο ιστορικός Τ. Γριτσόπουλος κατά τη διάρκεια της αλβανικής λαίλαπας, όταν έκλεισε η σχολή της Δημητσάνας.” και “Γραπτή μαρτυρία ότι η μονή Φιλοσόφου λειτούργησε ως «κρυφό σχολειό» δεν υπάρχει. Ο Ευθ. Καστόρχης, μόνο, αναφέρει ότι ανευρέθησαν παμπάλαια διδακτικά χειρόγραφα άνευ προμετωπίδος και χρονολογίας.”.
Στο βίντεο που ακολουθεί μπορείτε αν δείτε το εσωτερικό της Παλιάς Μονής, στο οποίο όπως είπαμε, δεν συστήνεται η είσοδος και ο επισκέπτης μπαίνει με δική του ευθύνη.
Ίσως τα μοναστικά κέντρα να λειτούργησαν και ως εκπαιδευτικά κέντρα λόγω έλλειψης δασκάλων και η συνείδηση του λαού να έπλασε έναν θρύλο για τα κρυφά σχολειά. Ίσως και να λειτούργησαν κάποια με αυτό το καθεστώς, για τα οποία δεν έχουμε ακόμα στα χέρια μας γραπτές αποδείξεις. Ποιος μπορεί να πει με βεβαιότητα αν αυτό ήταν πραγματικότητα ή μύθος;
Μπορεί να σας ενδιαφέρει να διαβάσετε και αυτό το άρθρο: Το Κρυφό Σχολειό δίπλα από τη λίμνη Δόξα.
Η νέα Μονή Φιλοσόφου, 1961 μ.Χ.
Όπως ήδη αναφέραμε, η παλιά Μονή Φιλοσόφου γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη κατά τον 17ο αιώνα. Δημιουργήθηκε, λοιπόν, η ανάγκη για πιο εύκολη πρόσβαση σε αυτήν. Έτσι, περί το 1961, κατά τα πρώτα χρόνια της Ενετοκρατίας, οι μοναχοί της Παλιάς Μονής ίδρυσαν το νέο μοναστήρι σε πιο προσιτό σημείο, με ευκολότερη πρόσβαση σε πόσιμο νερό.
Αγιογραφίες στον ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην Νέα Μονή Φιλοσόφου.
Η αγιογράφηση του ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, στην οποία άλλωστε είναι αφιερωμένη η Μονή Φιλοσόφου, πραγματοποιήθηκε το 1693. Οι τοιχογραφίες αποτελούν αντιπροσωπευτικό δείγμα της Κρητικής Σχολής, ενώ ο Βίκτωρ ο Κρητικός, ένας από τους μεγάλους αγιογράφους της εποχής συνέβαλε σημαντικά σε όλη την αγιογράφηση.
Στο εσωτερικό του ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.
Τα έξοδα για την αγιογράφηση του ναού τα ανέλαβε ο Μαυραηδής-πασάς Φαρμάκης. Πρόκειται για έναν Στεμνιτσιώτη γενίτσαρο, ο οποίος έμαθε για την πραγματική καταγωγή και πίστη του τον καιρό που ανέλαβε πασάς στην περιοχή. Μάλιστα, υπάρχει και τοιχογραφία του στο εσωτερικό του ναού. Μετά τη συνδρομή του στο μοναστήρι, τα ίχνη του χάνονται και δεν γνωρίζουμε τίποτα περισσότερο για τη ζωή του.
Μερικές από τις εξέχουσες προσωπικότητες του ελληνικού γένους φοίτησαν στη Σχολή αυτής της Μονής, όπως ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε’ και ο Επίσκοπος Παλαιών Πατρών Γερμανός. Η μακραίωνη πορεία της Μονής πέρασε από πολλές διακυμάνσεις. Υπήρξαν περίοδοι ακμής, με πνευματική και οικονομική ανάπτυξη αλλά και περίοδοι παρακμής.
Σημαντική ημερομηνία για τη Μονή αποτελεί το έτος 1834. Οι δημογέροντες της Δημητσάνας Κουντούρης, Τζαννής, Αντωνόπουλος και Καρβέλης έκαναν µια ύστατη προσπάθεια για την λειτουργία τόσο της σχολής όσο και της ίδιας της Μονής. Ωστόσο, με απόφαση της Αντιβασιλείας, η Μονή έκλεισε και η περιουσία της εκποιήθηκε.
Το 1992 η Μονή άρχισε να ανακαινίζεται και να συντηρείται με την επίβλεψη του Υπουργείου Πολιτισμού. Έτσι, ο ναός επαναλειτούργησε στις 2 Ιουλίου του 1994 και έκτοτε, καθιερώθηκε ο ετήσιος εορτασμός αυτήν την ημέρα.