Ο Συν-Καθεδρικός ναός του Αγίου Ιωάννη στη Μάλτα είναι το πιο εντυπωσιακό οικοδόμημα που παρέδωσαν οι Ιππότες του Τάγματος του Αγίου Ιωάννη και επιβιώνει μέχρι σήμερα. Η κατασκευή του ξεκίνησε το 1573 και ολοκληρώθηκε το 1578 κατόπιν εντολής του Μεγάλου Μάγιστρου Jean de la Cassière. Η εκκλησία σχεδιάστηκε από τον Μαλτέζο στρατιωτικό αρχιτέκτονα Glormu Cassar (Girolamo Cassar) που σχεδίασε πολλά από τα πιο σημαντικά κτήρια στη Βαλέτα. Σήμερα, θεωρείται ένα από τα καλύτερα δείγματα υψηλής μπαρόκ αρχιτεκτονικής στην Ευρώπη και ένας από τους σπουδαίους καθεδρικούς ναούς του κόσμου.
Η δεξιά πλευρά του ναού, με τις καμάρες να οδηγούν στα παρεκκλήσια.
Ο καθεδρικός ναός ήταν αφιερωμένος στον Ιωάννη τον Βαπτιστή, τον προστάτη Άγιο των Ιπποτών της Μάλτας. Η Εκκλησία του Αγίου Ιωάννη έγινε καθεδρικός ναός όταν ο Ναπολέων έδιωξε το Τάγμα του Αγίου Ιωάννη από τη Μάλτα το 1798 και την ανύψωσε σε καθεστώς ίσο με αυτό του καθεδρικού ναού του Αγίου Παύλου στη Mdina –την επίσημη έδρα του Αρχιεπισκόπου της Μάλτας– με παπικό διάταγμα του 1816, εξ ου και ο όρος «συν-καθεδρικός ναός».
Η είσοδος του μεγαλειώδους ναού που έχτισαν οι Ιππότες του Αγίου Ιωάννη προς τιμήν του προστάτη Αγίου τους.
Ο Συν-Καθεδρικός ναός του Αγίου Ιωάννη στο πέρασμα του χρόνου
Μετά τη Μεγάλη Πολιορκία της Μάλτας το 1565 από τους Οθωμανούς, μεγάλο μέρος της χώρας καταστράφηκε και έπρεπε να ανοικοδομηθεί. Ο φόβος μίας νέας εισβολής των Οθωμανικών δυνάμεων ήταν πολύ ζωντανός, γι’ αυτό και η χώρα ανοικοδομήθηκε ως φρούριο, με μέριμνα για νέες επιδρομές. Το δύσκολο αυτό έργο ανέλαβε ο Ιππότης και Μέγας Μάγιστρος του Τάγματος, Jean Parisot de la Valette ο οποίος έχτισε και την πόλη της Βαλέτας.
Το αυστηρό εξωτερικό του καθεδρικού χτίστηκε αμέσως μετά το πέρας της Μεγάλης Πολιορκίας. Σχεδιάστηκε έτσι, ώστε να μοιάζει με φρούριο, στιβαρό και απροσπέλαστο. Στη μέση του ναού βλέπουμε ένα μπαλκόνι με κιγκλιδώματα. Από αυτό το μπαλκόνι ανακοίνωναν το όνομα του νεοεκλεγμένου Μεγάλου Μάγιστρου του Τάγματος. Μάλιστα, συνηθιζόταν ο Μέγας Μάγιστρος να πετάει χρυσά νομίσματα στους ανθρώπους που περίμεναν στην πλατεία για αυτήν την είδηση.
Κάτω από το μπαλκόνι υπάρχουν τρία οικόσημα. Το ένα είναι του Μεγάλου Μαγίστρου La Cassiere, ο οποίος πλήρωσε για την οικοδόμηση του καθεδρικού ναού, ένα είναι του επισκόπου Torres που άνοιξε τον καθεδρικό ναό και το τρίτο είναι το οικόσημο της θρησκείας. Οι κολώνες στην κύρια πόρτα είναι τοσκανικές, επομένως ογκώδεις και εντυπωσιακές.
Το εσωτερικό του ναού είναι εντυπωσιακό σε κάθε του διάσταση.
Στο εσωτερικό του ναού, ένα από τα πρώτα πράγματα που παρατηρεί κανείς είναι το δάπεδο. Πρόκειται για ένα μαρμάρινο δάπεδο που αποτελεί μία σειρά από τάφους για 400 Ιππότες του Τάγματος του Αγίου Ιωάννη. Υπάρχει και Κρύπτη, η οποία αποτελεί την τελευταία κατοικία για κάποιους από τους Μεγάλους Μαγίστρους του Τάγματος, όπως τους Philippe Villiers de L’Isle-Adam, Claude de la Sengle, Jean Parisot de Valette, και Alof de Wignacourt.
Το εσωτερικό διακοσμήθηκε σε μεγάλο βαθμό από τον Mattia Preti, Καλαβριανό καλλιτέχνη και Ιππότη. Ο Preti σχεδίασε τους περίπλοκους λαξευτούς πέτρινους τοίχους και ζωγράφισε τη θολωτή οροφή και τους πλαϊνούς βωμούς με σκηνές από τη ζωή του Αγίου Ιωάννη. Είναι ενδιαφέρον ότι οι φιγούρες που ζωγραφίζονται στην οροφή δίπλα σε κάθε στήλη αρχικά φαίνονται στον θεατή ως τρισδιάστατα αγάλματα, αλλά με μια πιο προσεκτική παρατήρηση βλέπουμε ότι ο καλλιτέχνης δημιούργησε έξυπνα μια ψευδαίσθηση τρισδιάστατης απεικόνισης χρησιμοποιώντας σκιές και πρόσθετα υλικά.
Είναι εκπληκτικό να παρατηρεί κανείς τα έργα τέχνης που βρίσκονται στο εσωτερικό αυτού του ναού, όπως τα εκκλησιαστικά όργανα, τα αγάλματα και τους πίνακες γνωστών ζωγράφων.
Αξίζει να σημειωθεί ότι στην αρχική του μορφή, ο ναός ήταν αρκετά “γυμνός. Ο Μέγας Μάγιστρος Raphael Cotoner ήταν αυτός που διέταξε την εκ νέου διακόσμηση για να ανταγωνιστεί τις εκκλησίες της Ρώμης. Ωστόσο, έστω και με αυτά τα κίνητρα, το Τάγμα άφησε ένα πραγματικό έργο τέχνης με τη μπαρόκ διακόσμηση.
Τα υλικά που έχουν χρησιμοποιηθεί για τη διακόσμηση του ναού είναι κυρίως ο ασβεστόλιθος που βρίσκεται σε αφθονία στο νησί, το μάρμαρο, το ασήμι και ο χρυσός 24 καρατίων που έχει χρησιμοποιηθεί για την επιχρύσωση των λαξευμένων αναγλύφων που “ντύνουν” τους τοίχους. Οι Ιππότες αναμενόταν να προσφέρουν ακριβά δώρα στο Τάγμα καθώς ανέβαιναν σε βαθμίδες. Συνήθως συνεισέφεραν στον εμπλουτισμό της εκκλησίας τους με εξαιρετικά έργα τέχνης.
Το Τάγμα χωρίστηκε σε οκτώ «Γλώσσες» ή γλωσσικά τμήματα – Προβηγκία, Γαλλία, Ωβέρνη, Ιταλία, Καστίλλη, Αραγονία (συμπεριλαμβανομένης της Καταλονίας και της Ναβάρρας), Αγγλία και Γερμανία. Σε κάθε “Γλώσσα” (Langue) δόθηκε το δικό της παρεκκλήσι, το οποίο εξασφάλιζε ότι θα συναγωνιζόταν για να δώσει το μεγαλύτερο αποτέλεσμα στο Τάγμα.
Τα παρεκκλήσια ανατέθηκαν στις διάφορες Γλώσσες ανάλογα με την αρχαιότητα, έτσι οι Γαλλικές, Ιταλικές και Αραγονικές Γλώσσες, ως εξέχουσες, τοποθετήθηκαν πιο κοντά στο βωμό. Κάθε παρεκκλήσι είναι αφιερωμένο σε έναν άγιο που σχετίζεται με αυτήν τη γλώσσα και κάθε παρεκκλήσι είναι μοναδικό με το δικό του στυλ και θησαυρούς τέχνης.
Σε αυτήν την καμάρα μπορούμε να διακρίνουμε την ψευδαίσθηση των τριών διαστάσεων.
Η σχέση του Καραβάτζιο με το Τάγμα των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννη
Μερικά από τα σπουδαιότερα έργα του Καραβάτζιο κοσμούν αυτόν τον ναό. Ασφαλώς, αυτό δεν είναι ένα τυχαίο γεγονός. Αρχικά, να επισημάνουμε ότι το Καραβάτζιο δεν ήταν το πραγματικό του όνομα. Ονομαζόταν Michelangelo Merisi ή Merissi από το Caravaggio, που είναι μια μικρή πόλη έξω από το Μιλάνο, όπου γεννήθηκε. Ο πατέρας του ήταν αρχιτέκτονας. Ο Καραβάτζιο ήρθε μετά την Αναγέννηση, όπου όλα έπρεπε να είναι τέλεια και όλοι έπρεπε να είναι όμορφοι και καλοντυμένοι. Ο μεγάλος αυτός ζωγράφος πίστευε ότι αυτό το ρεύμα δεν έδειχνε την πραγματική ψυχή του καλλιτέχνη.
Λεπτομέρεια σε καμάρα του ναού.
Το 1606 μετέβη στη Μάλτα, πιθανότατα εκτίοντας κάποια ποινή σε μία από τις γαλέρες του Τάγματος. Σύντομα δέχτηκε την εύνοια του Τάγματος και έτσι του επετράπη να ενταχθεί στο επίλεκτο Τάγμα του Ορατόριου του ναού. Ήταν δε, τόσο περήφανος για το γεγονός αυτό, που ο “Αποκεφαλισμός του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή» είναι ο μόνος πίνακας που υπογράφει ο Καραβάτζιο. Υπάρχει ένα «F» στο αίμα που βγαίνει από την κεφαλή του Αγίου Ιωάννη. Υπέγραψε, λοιπόν, με «F» επειδή ως θρησκευτικό τάγμα αποκαλούσαν ο ένας τον άλλον Frate, που σημαίνει αδελφός.
Το ορατόριο φιλοξενεί επίσης τον “Άγιο Ιερώνυμο Γ'” (1607–1608) του Καραβάτζιο. Αυτή η εικόνα έχει μέγεθος πέντε επί τρία μέτρα. Το αριστούργημα αυτό καλείται από τους κριτικούς τέχνης «η ζωγραφική του 17ου αιώνα».
Με το βλέμμα σε ένα από τα παρεκκλήσια του ναού.
Ο Συν-Καθεδρικός ναός του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή είναι ένα από τα μνημεία που πρέπει οπωσδήποτε να επισκεφθείτε όταν βρεθείτε στη Μάλτα. Για να μην περιμένετε σε ουρές για την αγορά του εισιτηρίου σας, μπορείτε να το αγοράσετε από πριν από ΕΔΩ. Σας αφήνω και ένα βίντεο από την θεία λειτουργία στον ναό την ημέρα της γιορτής του, 7 Ιανουαρίου. Ο ναός δεν είναι επισκέψιμος εκείνη την ημέρα γιατί στήνονται τηλεοπτικά συνεργεία που μεταδίδουν ζωντανά τη θεία λειτουργία σε όλη τη Μάλτα. Αισθάνομαι πολύ τυχερή που μπόρεσα να παραστώ εκεί και σας μεταφέρω τις εικόνες μου.