Σε μία από τις ημερήσιες εξορμήσεις μου, ο δρόμος με οδήγησε τη Χαλκίδα. Επέλεξα τον παλιό δρόμο, για αλλαγή, ώσπου λίγο πριν την παλιά γέφυρα, πρόσεξα μία ταμπέλα που έδειχνε προς το Ιερό της Αυλίδειας Αρτέμιδος. Ασφαλώς, βγήκα από το δρόμο μου και ακολούθησα τις οδηγίες! Προσπέρασα το εργοστάσιο τσιμέντου “Ηρακλής” και βρέθηκα μπροστά σε ένα χωράφι.
Ένας πανέμορφος αρχαιολογικός χώρος βρίσκεται αφύλαχτος, χωρίς καμία πληροφορία για το Ιερό και την ιστορία του και με τα χόρτα να φτάνουν ως το γόνατο. Η εικόνα που αντίκρυσα ήταν αυτή της πλήρους εγκατάλειψης, όπως άλλωστε συμβαίνει σε πολλούς μη προβεβλημένους αρχαιολογικούς χώρους του τόπου μας. Τα ερείπια του ναού αλλά και των γειτονικών κτισμάτων μαρτυρούν μια περίοδο ακμής και ζωντάνιας.
Η Αρχαία Αυλίδα
Σύμφωνα με τη μυθολογία, η πόλη πήρε το όνομά της από την Αυλίδα, την κόρη του μυθικού βασιλιά της Θήβας, Ωγύγου. Οι περισσότεροι γνωρίζουμε την Αυλίδα από τον Τρωικό πόλεμο. Ήταν το λιμάνι από όπου αναχώρησε ο στόλος των Αχαιών. Η ευρύτερη περιοχή κατοικείται ήδη από τα μυκηναϊκά χρόνια (16ος-12ος αι. π.Χ.), ενώ η ομηρική Αυλίδα πιστεύεται ότι βρίσκεται βορειότερα, στη σημερινή θέση Γλύφα, κοντά στη Χαλκίδα.
Κάτω από το ναό της Αυλίδειας Αρτέμιδος του 5ου αιώνα, βρέθηκε τμήμα αψιδωτού κτίσματος των γεωμετρικών χρόνων, ενώ την ίδια εποχή υπολογίζεται ότι κατασκευάστηκε η Ιερή Κρήνη. Αργότερα, κατά τα ελληνιστικά χρόνια, στο ναό προστέθηκε ο πρόναος και χτίστηκε ένα συγκρότημα εργαστηρίων και ένας ξενώνας. Την περίοδο 30 π.Χ. – 330 μ.Χ. το πλήθος των αναθημάτων αυξάνεται, γεγονός που καταδεικνύει την άνθιση της λατρείας. Επίσης, πραγματοποιούνται διάφορες επισκευές στο ναό.
Το Ιερό καταστράφηκε το 396 μ.Χ., από τις επιδρομές των Γότθων του Αλάριχου. Λίγο αργότερα, στη θέση του ναού φτιάχτηκαν λουτρικές εγκαταστάσεις (θέρμες). Μέχρι τότε, η Αυλίδα είχε αδιάλειπτη κατοίκηση και δραστηριότητα και κατά κύριο λόγο, επιβίωνε χάρη στην ύπαρξη του Ιερού της Αρτέμιδος και των εργαστηρίων κεραμικής.
Στο Ιερό της Αυλίδειας Αρτέμιδος.
Ιστορικές αναφορές για την Αρχαία Αυλίδα και τον ναό της Αρτέμιδος
Η Αυλίδα εκτεινόταν στη βοιωτική ακτή και δεν αποτέλεσε ποτέ μία πόλη. Θεωρούνταν τμήμα της Θηβαϊκής επαρχίας μέχρι το 387 π.Χ., ενώ έκτοτε, ανήκε εδαφικά στην Τανάγρα.
Αναφορές για την Αυλίδα και το ναό της Αρτέμιδος συναντάμε σε κάποιους αρχαίους συγγραφείς. Ενδεικτικά:
τοῦ δὲ Εὐρίπου τὴν Εὔβοιαν κατὰ τοῦτο ἀπὸ τῆς Βοιωτῶν διείργοντος τῆς τε Δήμητρος ἐν δεξιᾷ τὸ ἱερὸν τῆς Μυκαλησσίας καὶ ὀλίγον ἀπ᾽ αὐτοῦ προελθόντι ἐστὶν Αὐλίς: ὀνομασθῆναι δὲ ἀπὸ τῆς Ὠγύγου θυγατρός φασιν αὐτήν. ναὸς δὲ Ἀρτέμιδός ἐστιν ἐνταῦθα καὶ ἀγάλματα λίθου λευκοῦ, τὸ μὲν δᾷδας φέρον, τὸ δὲ ἔοικε τοξευούσῃ. φασὶ δὲ ἐπὶ τοῦ βωμοῦ μελλόντων ἐκ μαντείας τῆς Κάλχαντος Ἰφιγένειαν τῶν Ἑλλήνων θύειν, τὴν θεὸν ἀντ᾽ αὐτῆς ἔλαφον τὸ ἱερεῖον ποιῆσαι.
Παυσανίας (9.19.6)
Ο αρχαιολογικός χώρος παρατημένος, παραδομένος στα αγριόχορτα και τη λήθη.
Μέσα σε λίγες μόλις γραμμές έχουμε τις βασικές πληροφορίες για την Αυλίδα: από πού πήρε το όνομά της, ότι υπήρχε εκεί ναός της Αρτέμιδος με δύο αγάλματα τα οποία περιγράφονται κι όλας, ενώ πληροφορούμαστε και για τη θυσία της Ιφιγένειας, την οποία υπέδειξε ο μάντης Κάλχας. Μιας και αναφερθήκαμε σε θυσία στον ιερό αυτό χώρο, αξίζει να αναφέρουμε ότι σ’ αυτόν τον ναό θυσίασε και ο βασιλιά Αγησίλαος το 397 π.Χ., πριν ξεκινήσει για την Ασία.
εἶτα λιμὴν μέγας ὃν καλοῦσι Βαθὺν λιμένα: εἶθ᾽ ἡ Αὐλὶς πετρῶδες χωρίον καὶ κώμη Ταναγραίων: λιμὴν δ᾽ ἐστὶ πεντήκοντα πλοίοις, ὥστ᾽ εἰκὸς τὸν ναύσταθμον τῶν Ἑλλήνων ἐν τῷ μεγάλῳ ὑπάρξαι λιμένι. καὶ ὁ Εὔριπος δ᾽ ἐστὶ πλησίον ὁ Χαλκίδος, εἰς ὃν ἀπὸ Σουνίου στάδιοι ἑξακόσιοι ἑβδομήκοντα: ἔστι δ᾽ ἐπ᾽ αὐτῷ γέφυρα δίπλεθρος, ὡς εἴρηκα: πύργος δ᾽ ἑκατέρωθεν ἐφέστηκεν ὁ μὲν ἐκ τῆς Χαλκίδος ὁ δ᾽ ἐκ τῆςΒοιωτίας: διῳκοδόμηται δ᾽ εἰς αὐτοὺς σῦριγξ. περὶ δὲ τῆς παλιρροίας τοῦ Εὐρίπου τοσοῦτον μόνον εἰπεῖν ἱκανόν, ὅτι ἑπτάκις μεταβάλλειν φασὶ καθ᾽ ἡμέραν ἑκάστην καὶ νύκτα: τὴν δ᾽ αἰτίαν ἐν ἄλλοις σκεπτέον.
Στράβων, Γεωγραφικά (9.2.8)