Στις Βάσσες της Φιγαλείας, εκεί που σμίγει η Αρκαδία με τη Μεσσηνία και την Ηλεία, δεσπόζει σε ύψος 1130 μέτρων ο ναός του Επικούριου Απόλλωνος. Ο “Παρθενώνας της Πελοποννήσου”, όπως συχνά αποκαλείται, αποτελεί ένα από τους καλύτερα σωζώμενους ναούς της αρχαιότητας. Κατά τον Παυσανία, ήταν ο ομορφότερος ναός της Πελοποννήσου μετά το ναό της Αθηνάς στην Τεγέα. Ο θεός Απόλλων, όπως και οι υπόλοιποι θεοί, είχε πολλά προσωνύμια. Ως Επικούριος λατρευόταν στην Αρκαδία, όπως αναφέρεται στα Λακωνικά “ναῶν δὲ ὅσοι Πελοποννησίοις εἰσί, μετά γε τὸν ἐν Τεγέᾳ προτιμῷτο οὗτος ἂν τοῦ λίθου τε ἐς κάλλος καὶ τῆς ἁρμονίας ἕνεκα. τὸ δὲ ὄνομα ἐγένετο τῷ Ἀπόλλωνι ἐπικουρήσαντι ἐπὶ νόσῳ λοιμώδει, καθότι καὶ παρὰ Ἀθηναίοις ἐπωνυμίαν ἔλαβεν Ἀλεξίκακος ἀποτρέψας καὶ τούτοις τὴν νόσον.”
Στο όρος Κωτίλιο είχε χτιστεί Ιερό προς τιμήν του θεού Απόλλωνα που χρονολογείται στις αρχές του 7ου αιώνα. Η λατρεία του θεού στην περιοχή ανάγεται στα τέλη 8ου αιώνα π.Χ. Υπάρχουν δύο εκδοχές που αιτιολογούν την προσωνυμία του Απόλλωνα ως Επικούριο. Η μία, σχετίζεται με τη βοήθεια που προσέφερε ο θεός το 659 π.Χ. στους Φιγαλείς στον αγώνα τους εναντίον των Σπαρτιατών. Η δεύτερη εκδοχή θέλει τον θεό Απόλλωνα να εμποδίζει την εξάπλωση της επιδημίας που έπληττε την περιοχή κατά τους Πελοποννησιακούς Πολέμους. Σε κάθε περίπτωση, ο θεός Απόλλων στάθηκε αρωγός των Φιγαλέων και τιμήθηκε αναλόγως για το επικουρικό έργο του.
Αρχιτέκτων του ναού, κατά τον Παυσανία, ήταν ο Ικτίνος, ο ένας εκ των δύο αρχιτεκτόνων του Παρθενώνα. Ο Επικούριος, λοιπόν, χτίζεται γύρω στο 420-400 π.Χ., στη θέση προϋπάρχοντος ναού του Απόλλωνα. Οι Φιγαλείς ήθελαν να τιμήσουν το θεό για τη βοήθεια που τους προσέφερε και να τοποθετήσουν το λατρευτικό – θαυματουργό του άγαλμα σε έναν πιο μεγαλειώδη ναό από τον ήδη υπάρχοντα.
Όπως μπορείτε να δείτε, πραγματοποιούνται συνεχώς εργασίες συντήρησης.
Ο ναός αυτός έχει προσανατολισμό Βορρά – Νότου, σε αντίθεση με τον συνήθη της εποχής, Ανατολής – Δύσης. Ίσως αυτό να σχετίζεται με λατρευτικούς λόγους της αρκαδικής θρησκευτικής παράδοσης, καθώς και άλλοι ναοί στην περιοχή παρουσιάζουν τον ίδιο προσανατολισμό. Επίσης, έχει 6 κίονες στις στενές πλευρές και 15 στις μακριές, σε αντίθεση με τη συνήθη αναλογία 6 Χ 13. Μία από τις αρχιτεκτονικές πρωτοτυπίες του ναού αποτελεί το γεγονός ότι υπάρχουν και οι τρεις ρυθμοί κιόνων της αρχαιότητας. Δηλαδή, ο Ιωνικός, ο Δωρικός και ο Κορινθιακός, με τον Επικούριο Απόλλωνα να φέρει το αρχαιότερο γνωστό σε εμάς κορινθιακό κιονόκρανο. Μάλιστα, στο άδυτο που βρισκόταν πίσω από αυτόν τον κίονα, είχε τοποθετηθεί το άγαλμα του θεού.
Οι εσωτερικές μετόπες των στενών πλευρών, έφεραν ανάγλυφη διακόσμηση, ενώ η εξωτερική δωρική ζωφόρος που περιέτρεχε το ναό είχε ακόσμητες μετόπες και τρίγλυφα. Οι μετόπες του πρόναου απεικόνιζαν την επιστροφή του Απόλλωνα στον Όλυμπο από τις Υπερβόρειες χώρες, και του οπισθόδομου την αρπαγή των θυγατέρων του Μεσσήνιου βασιλιά Λεύκιππου από τους Διόσκουρους. Στο σηκό του ναού, με συνολικό μήκος 31 μέτρων, 23 μαρμάρινες πλάκες αποτελούσαν το διάκοσμο της ιωνικής ζωφόρου. Σε αυτές απεικονίζεται η Αμαζονομαζία και η Κενταυρομαχία. Δυστυχώς όμως, αν θέλετε να δείτε αυτά τα αριστουργήματα, θα πρέπει να ταξιδέψετε μέχρι το Λονδίνο και το Βρετανικό Μουσείο στο οποίο εκτίθενται! Αξίζει να σημειωθεί ότι ο χώρος αυτός έχει εγγραφεί στον Κατάλογο Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO στα 1986.
Στο βάθος που βλέπετε ένα βαθούλωμα στο έδαφος του ναού, βρισκόταν το άγαλμα του θεού Απόλλωνα.
Ο ναός του Επικούριου Απόλλωνος και η θεωρία της περιστροφής του
Σύμφωνα με ένα μύθευμα, ο ναός του Επικούρειου Απόλλωνος είναι χτισμένος με τέτοιον τρόπο, ώστε να μπορεί να περιστρέφεται γύρω από τον άξονά του κατά 50,2 δευτερόλεπτα της μοίρας. Έτσι, όπως έχει ειπωθεί, μπορεί ο ναός να είναι πάντα προσανατολισμένος στο Σείριο. Για την ολίσθηση του ναού, τοποθέτησαν πάνω στην πλάκα στην οποία τον έχτισαν ένα στρώμα αργίλου και βότσαλα θαλάσσης. Πάνω σε αυτά θεμελιώθηκε ο ναός.
Αυτή η θεωρία – μύθος πήρε τεράστιες διαστάσεις ώσπου ασχολήθηκε μαζί της το Υπουργείο Πολιτισμού, το οποίο συνέταξε ένα πόρισμα σύμφωνα με το οποίο το φαινόμενο που εικάζεται δεν είναι αληθές. Υποστηρίζει ότι τα υλικά πάνω στα οποία είναι χτισμένος ο ναός χρησιμεύουν μόνο στην αντισεισμικότητά του. Παρά την επίσημη κατάρριψη των θεωριών, ο Επικούριος παραμένει ένα θαυμαστό μνημείο της αρχαιότητας και αν το επισκεφθείτε, θα αισθανθείτε κι εσείς ένα δέος να σας κατακλύζει για αυτό το αριστούργημα!