Το ντολμέν de El Romeral, ή όπως έχει επικρατήσει, ο θόλος el Romeral, αποτελεί ένα από τα τρία μεγαλιθικά νεολιθικά μνημεία της Αντεκέρα, στην Ανδαλουσία. Είναι ενσωματωμένος με το φυσικό τοπίο, χάρη στον τεχνητό λόφο που δημιούργησαν για να τον σκεπάζει. Τα ντολμέν αποτελούνται από δύο ή περισσότερα κάθετα μενίρ που στηρίζουν μία ή περισσότερες επίπεδες λίθινες πλάκες. Συνήθως τα συναντάμε σε εισόδους και τοίχους νεκρικών θαλάμων να σχηματίζουν ένα ‘Π’. Τα ντολμέν της Αντεκέρα επί της ουσίας είναι ταφικά μνημεία και εγγράφηκαν στη λίστα Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO το 2016.
Στο σημείο αυτό θα ανοίξω μία παρένθεση για τα κριτήρια που πληρούν τα συγκεκριμένα μνημεία, ώστε να συγκαταλέγονται σε αυτή τη λίστα. Υπάρχουν δέκα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία η UNESCO αξιολογεί τα υποψήφια προς ένταξη μνημεία. Ένα μνημείο πρέπει να ικανοποιεί τουλάχιστον ένα από αυτά τα δέκα. Αυτά είναι είτε φυσικά, είτε πολιτιστικά. Τα μεγαλιθικά ταφικά μνημεία της Αντεκέρα αποτελούν αριστουργήματα της ανθρώπινης δημιουργικής ιδιοφυΐας (1). Ο αριθμός, το μέγεθος, το βάρος και ο όγκος των μεγάλιθων που μεταφέρθηκαν και συναρμολογήθηκαν στη λεκάνη της Αντεκέρας, χρησιμοποιώντας πρωτόγονη τεχνολογία, καθώς και τα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά των μνημείων που σχηματίζονται από αυτά τα τρία μεγαλιθικά μνημεία, καθιστούν τα ντολμέν της Αντεκέρα κάποια από τα σημαντικότερα έργα μηχανικής και αρχιτεκτονικής της Ευρωπαϊκής Προϊστορίας και ένα από τα σπουδαιότερα και πιο γνωστά παραδείγματα του ευρωπαϊκού μεγαλιθισμού. Κατά συνέπεια, τα ντολμέν της Menga και της Viera και ο θόλος του El Romeral αποτελούν αδιαμφισβήτητα κορυφαίο δείγμα της δημιουργικής μεγαλοφυΐας της ανθρωπότητας.
Ο διάδρομος που οδηγεί στην είσοδο του θόλου.
Επίσης, τα τρία αυτά ντολμέν φέρουν μία εξαιρετική μαρτυρία ενός πολιτισμού που έχει πλέον εξαφανιστεί (3). Ο χώρος των ντολμέν της Αντεκέρα προσφέρει εξαιρετική εικόνα των ταφικών και τελετουργικών πρακτικών μιας ιδιαίτερα οργανωμένης προϊστορικής κοινωνίας της Νεολιθικής και της Εποχής του Χαλκού στην Ιβηρική Χερσόνησο. Τα ντολμέν της Αντεκέρα αποτυπώνουν μια εξαιρετική σύλληψη του μεγαλιθικού τοπίου, αποτελώντας εκφραστές μιας πρωτότυπης σχέσης με τα φυσικά μνημεία με τα οποία είναι εγγενώς συνδεδεμένα.
Τέλος, αυτά τα ντολμέν αποτελούν εξαιρετικό παράδειγμα αρχιτεκτονικού συγκροτήματος και τοπίου που απεικονίζει σημαντικά στάδια της ανθρώπινης ιστορίας (4). Ουσιαστικά, απεικονίζουν μια σημαντική φάση της ανθρώπινης ιστορίας κατά την οποία ανεγέρθηκαν τα πρώτα μεγάλα τελετουργικά μνημεία στη Δυτική Ευρώπη. Οι τρεις διαφορετικοί τύποι μεγαλιθικής αρχιτεκτονικής που απαντώνται στο σύνολο αυτό, οι οποίοι αντιπροσωπεύουν τις δύο μεγάλες ιβηρικές παραδόσεις (την αρχιτεκτονική με οριζόντια επιστέγαση στην περίπτωση των Menga και Viera και την ψευδοτρούλη στέγαση του El Romeral), καθώς και η μοναδική σχέση των ντολμέν με το περιβάλλον τοπίο της Αντεκέρας ενισχύουν την πρωτοτυπία των κατασκευών. Περισσότερα για τα άλλα δύο μεγαλιθικά νεολιθικά μνημεία της Αντεκέρα θα δούμε σε επόμενο άρθρο.
Πιο συγκεκριμένα, το El Romeral είναι ένα χαλκολιθικός μεγαλιθικός θολωτός τάφος, που ανοίγεται σε ένα μοναδικό καρστικό τοπίο. Στην είσοδό του υπάρχει ένας στενός διάδρομος, ο οποίος ύστερα από μερικά μέτρα μάς οδηγεί στον κεντρικό θάλαμο με τον τρούλο. Οι μεγάλιθοι που έχουν χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή αυτού του ταφικού μνημείου είναι εντυπωσιακοί. Τα πλαϊνά του διαδρόμου είναι φτιαγμένα με μικρές πέτρες, αλλά στην οροφή παρατηρούμε τεράστιες ορθογώνιες πλάκες που σχηματίζουν ένα συνεχές ‘Π’, το πέρασμα που οδηγεί στον θόλο. Η είσοδος στον θόλο αποτελείται εξ’ ολοκλήρου από μεγάλιθους. Το εσωτερικό είναι χτισμένο κυκλικά με ορθογώνιες πέτρες, όπως αυτές του διαδρόμου, και ο τρούλος στην οροφή κλείνει με μία μεγαλιθική πλάκα. Ωστόσο, υπάρχει και μια δεύτερη, μικρότερη αίθουσα, κατασκευασμένη με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Θολωτή, με μεγαλιθική είσοδο. Ο χώρος είναι σαφώς μικρότερος και ο τρούλος είναι αναλόγως κοντύτερος από αυτόν της κεντρικής αίθουσας.
Αξίζει να κάνουμε μία σύντομη αναφορά σε αριθμούς, παρά το γεγονός ότι διαφορετικές πηγές δίνουν τιμές με αποκλίσεις. Ακόμα και η χρονολόγηση του μνημείου έχει ορισμένες αποκλίσεις, όπως άλλωστε συνηθίζεται σε τόσο αρχαίες κατασκευές. Ορισμένες πηγές το τοποθετούν γύρω στο 1800 π.Χ. (Πρώιμη Εποχή του Χαλκού), ενώ άλλες στην Χαλκολιθική – Τέλος Νεολιθικής, περίπου στο 3000 – 2200 π.Χ.. Πιο συγκεκριμένα, στο εντυπωσιακό αυτό οικοδόμημα, ο διάδρομος που οδηγεί στην κεντρική αίθουσα έχει μήκος περίπου 26 μέτρα. Το ύψος του είναι περίπου 1,90 – 2,00 μέτρα και το πλάτος γύρω στο 1,50. Στο τέλος του διαδρόμου βρίσκεται η είσοδος στον μεγάλο θόλο, η οποία έχει σχήμα «Π» φτιαγμένο με μεγαλιθικές πλάκες και το άνοιγμά της είναι μικρότερο από του διαδρόμου, αναγκάζοντας τον επισκέπτη να σκύψει για να εισέλθει. H διάμετρος της βάσης του θόλου είναι περίπου 5,2 μέτρα και το ύψος περίπου 4. Η τεχνική που χρησιμοποίησαν με κάθε σειρά λίθων να ανεβαίνει προς την οροφή σε ομόκεντρους κύκλους, επιτρέπει την κατασκευή ενός κλειστού χώρου χωρίς καμάρες. Την οροφή επιστεγάζει μία μεγαλιθική πλάκα η οποία σε αυτήν την τεχνική λειτουργεί και ως θεμέλιος λίθος, κατανέμοντας ομοιόμορφα το βάρος σε όλους τους τοίχους και δίνοντας μεγάλη συνοχή σε ολόκληρο το οικοδόμημα. Απέναντι από την κύρια είσοδο βρίσκεται μία δίοδος που οδηγεί σε έναν μικρότερο θόλο. Η είσοδος των επισκεπτών σε αυτόν τον χώρο απαγορεύεται, αλλά έχει τοποθετηθεί στο εσωτερικό του ένας καθρέπτης που μας επιτρέπει να δούμε την κατασκευή. Ο μικρός θάλαμος ακολουθεί το ίδιο μοτίβο με τον μεγάλο, μόνο που η διάμετρος της βάσης είναι περίπου 2,34 μέτρα και το μέγιστο ύψος φτάνει στα 2,40 μ.
Το εσωτερικό της μικρής αίθουσας. Από τον καθρέπτη που έχει τοποθετηθεί πάνω στον βωμό μπορούμε να δούμε τη δομή του θόλου.
Τι στοιχεία έχουμε για τον προσανατολισμό του El Romeral;
Το πέρασμα που οδηγεί στις δύο αίθουσες είναι ευθυγραμμισμένο προς το Camorro de las Siete Mesas, το υψηλότερο σημείο της οροσειράς El Torcal, το οποίο οι αρχαιολόγοι καταδεικνύουν ως μία σημαντική τοποθεσία της Νεολιθικής Εποχής, καθώς εκεί βρισκόταν η πηγή του ποταμού La Vila και η τοποθεσία του προγονικού σπηλαίου El Toro. Επίσης, κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο, ο ήλιος λάμπει κάτω από το πέρασμα και εισέρχεται μέχρι τον δεύτερο θάλαμο το μεσημέρι (όχι την αυγή, όπως συνηθιζόταν σε άλλους προϊστορικούς πολιτισμούς). Συνεπώς, δεν υπάρχει ξεκάθαρος προσανατολισμός με τις θέσεις του ήλιου, αλλά πιστεύεται ότι ο ήλιος ήταν κάτι σημαντικό γι’ αυτούς, ακριβώς επειδή φρόντισαν να τον «εντάξουν» στο ταφικό μνημείο την περίοδο του χρόνου που τον βλέπουμε λιγότερο. Για την ακρίβεια, το El Romeral αποτελεί ένα από τα ελάχιστα παραδείγματα προσανατολισμού προς το δυτικό μισό του ουρανού σε ολόκληρη την Ιβηρική Χερσόνησο. Πρόκειται για το μεταγενέστερο από τα μνημεία που αναφέραμε, ωστόσο δείχνει να ακολουθεί την παλαιότερη παράδοση της σήμανσης σημαντικών χαρακτηριστικών του τοπίου και του ήλιου. Μπορούμε να το κατανοήσουμε καλύτερα αυτό γνωρίζοντας ότι χτίστηκε στη νοητή γραμμή που εκτείνεται μεταξύ του παλαιότερου τύμβου Dolmen De Menga και του λόφου Sleeping Giant, πίσω από τον οποίο ανέτειλε ο ήλιος στα μέσα του καλοκαιριού.
Το πάνω μέρος του θόλους El Romeral. Η κορυφή επιστεγάζεται από μία μεγαλιθική πλάκα.
Γιατί κατασκευάστηκε ο θόλος El Romeral;
Στην αρχή αναφερθήκαμε στα μεγαλιθικά μνημεία της Αντεκέρα ως ταφικά μνημεία. Το El Romeral πρωτοτυπεί γιατί διαθέτει έναν δεύτερο θάλαμο, μικρότερο από τον πρώτο, ο οποίος μάλιστα στο εσωτερικό του έχει μια μεγάλη επίπεδη πλάκα που παραπέμπει σε βωμό. Ορισμένοι ισχυρίζονται ότι χρησιμοποιούνταν για την απόθεση κτερισμάτων, ενώ άλλοι, ότι αποτελούσε έναν ακόμη χώρο ταφής, όπως ο πρώτος.
Μετά την παρατήρηση ότι οι ακτίνες του χειμωνιάτικου ήλιου φτάνουν μέχρι τον μικρό θάλαμο, διατυπώθηκε η θεωρία ότι ίσως σε αυτόν τον χώρο να πραγματοποιούσαν κάποια τελετουργικά τα οποία σχετίζονταν με τις ταφές. Μία ακόμη εκδοχή θέλει την πλάκα αυτή ως έναν βωμό προσφορών, είτε προς τους νεκρούς είτε προς κάποια θεότητα του άλλου κόσμου. Είναι γεγονός πως σε αυτή την αίθουσα βρέθηκαν ανθρώπινα και ζωικά οστά, κεραμικά θραύσματα και θραύσματα τσεκουριών. Τα ελάχιστα ευρήματα αιτιολογούνται από τις λεηλασίες που έχουν υποστεί οι τάφοι.