Ikhwān al-safā’ – οι μύστες του Αραβικού κόσμου

Πιστεύω ότι κανένας δεν εκπλήσσεται από το γεγονός ότι και στις χώρες της Ανατολής υπήρχαν μυστικές εταιρείες, ή αν θέλετε να το θέσουμε διαφορετικά, ομάδες ανθρώπων που αποκτούσαν και διαχειρίζονταν γνώση, η οποία παρέμενε κρυμμένη από τον περισσότερο κόσμο. Είναι κάτι που συνέβαινε από αρχαιοτάτων χρόνων. Ήταν η γνώση των μυημένων. Τι σημαίνει όμως μυημένος; Μυώ; Μυστήρια;

Ας πιάσουμε το νήμα από την αρχή του. Το ρήμα μύω, σημαίνει κλείνω τα μάτια, το στόμα ή οποιοδήποτε άνοιγμα, και χρησιμοποιείται για να δηλώσει το α-όρατο, το ά-ρητο και γενικότερα το απόκρυφο και μυστικό. Αυτή η λέξη λοιπόν σχετίζεται με τις ιδέες της σιγής, του σκότους, της μόνωσης και του αλχημικού κορεσμού. Από το μύω παράγονται αρκετές λέξεις που περιέχουν τις παραπάνω έννοιες, ενδεικτικά αναφέρονται: α) Ο μυελός και το μυαλό όπου σημαίνουν το κλεισμένο εντός του κρανίου ή του οστού γενικότερα. β) Το Άγιο Μύρο προέρχεται από το ρήμα μύρω (μύω + ρέω > ρω, ρέω εκ των έσω) γ) Οι μύχιες εσωτερικές – μυστικές σκέψεις ετυμολογικά προέρχονται από το μύω (εννοώντας το ενδότατο μέρος, το βάθος). Τα μυστήρια, σε όλες τις χρονικές περιόδους, είχαν σκοπό να μας βοηθήσουν να δούμε αυτό που δεν φαίνεται,  που είναι αόρατο, μέσα από την διαδικασία της διδασκαλίας, της κατήχησης, της μυσταγωγίας. 

Η μύηση είναι το βίωμα, η διαδικασία της είδωσης μέσα μας. Γι’ αυτόν που καταφέρνει να δει δεν έχει κανένα νόημα, αλλά και δεν του επιτρέπεται να μιλήσει για αυτά που έχει δει, διότι ο καθένας πρέπει να περάσει από την διαδικασία της κάθαρσης, της εμπειρίας, του βιώματος μόνος του, ως μία διαδικασία εσωτερικής κατάκτησης, εξέλιξης. Η μύηση μεταμορφώνει τον άνθρωπο κάποιες φορές όχι μόνο εσωτερικά αλλά και εξωτερικά. Λέγεται ότι σε μία πόλη ξεχώριζαν τον μυημένο από τον τρόπο που βάδιζε, εννοώντας ότι η γνώση έχει σωματοποιηθεί στα οστά και στις αρθρώσεις, ότι την έφερε πάνω του ως ιδιότητα, είχαν γίνει ένα. Ακριβώς επειδή η κατάκτηση της γνώσης δεν είναι εύκολη υπόθεση – απαιτεί από το άτομο την αποδοχή και την επιδίωξη μίας μεταμόρφωσης – η γνώση δεν ήταν για όλους. Χωρίς την τελετή και τη διαδικασία της μύησης, ο άνθρωπος ήταν ανίκανος να κατανοήσει και να κάνει κτήμα του τη σοφία που επέρχεται με την γνώση των μεγάλων, απόκρυφων αληθειών του κόσμου, της δημιουργίας, του σύμπαντος.

Οι περισσότεροι λαοί επεδίωξαν την απόκτηση αυτής της γνώσης. Ακριβώς όμως επειδή ο μυημένος δεν έπρεπε να μιλήσει ή να δείξει σε κάποιον άλλον όλα αυτά που έχει πλέον μάθει, οι σωζώμενες πληροφορίες για αυτή τη γνώση και τις τελετές είναι πολύ περιορισμένες.

Πολλούς αιώνες αργότερα από τους αρχαίους Έλληνες, κατά τον 10 αιώνα μ.Χ., οι Άραβες αναζήτησαν τη σοφία και παρέδωσαν σε έναν στενό κύκλο ανθρώπων κάποια κείμενα και μία εγκυκλοπαίδεια, στα οποία αποτυπώνουν τη βαθιά τους γνώση. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία για το γεγονός ότι στηρίχτηκαν πάρα πολύ σε αρχαίες ελληνικές διδασκαλίες και φιλοσοφίες. Αυτή η αδελφότητα, η καλούμενη “Αδελφότητα της Αγνότητας”, βασίστηκε κυρίως στη Νεοπλατωνική φιλοσοφία και στις διδασκαλίες των Πυθαγόρειων. Στις επιστολές των μελών της αδελφότητας μπορεί κανείς να παρατηρήσει 2 κοινά χαρακτηριστικά. Το πρώτο είναι ότι πολύ εύκολα διατηρείται η ανωνυμία όλων των αποστολέων και των παραληπτών και το δεύτερο είναι η καλλιέργεια μιας αίσθησης οικειότητας. Εκατοντάδες ή και χιλιάδες παράγραφοι ξεκινούν κάπως έτσι: «Μάθε, ευσεβέ και ελεήμονα αδερφέ μου (Είθε ο Θεός να σταθεί δίπλα σου όπως και δίπλα σε εμάς, με ένα πνεύμα που προέρχεται από Αυτόν!), ότι….» Όλοι αποκαλούνται μεταξύ τους αδέρφια. Μέσα από τις επιστολές επεδίωκαν να βοηθήσουν ο ένας τον άλλον να έρθει πιο κοντά στο Θεό και τον θεϊκό εαυτό, αφήνοντας πίσω τις αξιοκατάκριτες πράξεις, την άγνοια και την ανηθικότητα. Αναμειγνύοντας διδασκαλίες του Ισλάμ και του Χριστιανισμού, φιλοσοφίες Νεοπλατωνικές και αραβικές, δημιούργησαν μια εγκυκλοπαίδεια που μιλά για τις μεγάλες αλήθειες του ορατού αλλά κυρίως του αόρατου κόσμου. Έθεσαν τα πιστεύω τους για τη δημιουργία και τη μορφή του Σύμπαντος, για την ύπαρξη του χρόνου, τη θέση του ανθρώπου στη δημιουργία του Θεού, τη διπλή ανθρώπινη υπόσταση, το πρώτο αμάρτημα και την εσχατολογία. Ιδιαίτερη θέση στην ερμηνεία και το νόημα του κόσμου δίνουν οι αριθμοί και οι γνώσεις γεωμετρίας και αρμονίας, εμφανέσταστη επιρροή Πυθαγορείων. Σημαντικό κεφάλαιο αποτελεί και η αστρολογία η οποία συνδέεται στενά και στηρίζει τις πράξεις μαγείας αλλά και τις προφητείες.

Από πού όμως προέρχονται τα στοιχεία αυτής της προφητικής αστρολογίας;

Στη Σασανιδική Περσία αναγνώριζαν περιόδους «χιλιετίας», οι οποίες ουσιαστικά περιλάμβαναν έναν κύκλο δώδεκα χιλιάδων ετών. Ανά μία τέτοια χιλιετία ασκούσε κάποιο ζώδιο κυρίαρχη επιρροή και στην επόμενη χιλιετία ακολουθούσε η επίδραση του επόμενου κατά σειρά ζωδίου. Αυτό το είδος της χρονολόγησης πιθανότατα είχε εισαχθεί στον μουσουλμανικό κόσμο ήδη από τον όγδοο αιώνα μ.Χ, από ανθρώπους που θεωρούνταν αυθεντία σε τέτοιες συμπαντικές γνώσεις, όπως ήταν ο Masha’allah. Πρόκειται για έναν Πέρση Εβραίο από τη Βασόρα, ο οποίος δραστηριοποιήθηκε την εποχή που ο μεγάλος Μανσούρ, ο δεύτερος χαλίφης των Αββασιδών, ίδρυσε τη Βαγδάτη. Η ιδέα αυτών των χιλιετηρίδων που σχετίζονται με πλανήτες βρίσκεται στο Ερμητικό Kitab al-Ustutas, το οποίο οι Αδελφοί της Αγνότητας γνώριζαν και μάλιστα παρέθεταν. Πιο συγκεκριμένα, πρόκειται για ένα έργο μερικώς αλχημιστικὸ και μερικώς μαγικό. Πραγματεύεται αντίστοιχα πράγματα με εκείνα του Ερμή του Τρισμέγιστου.

Η δημιουργία του κόσμου σύμφωνα με την Αδελφότητα της Αγνότητας.

Όσον αφορά στη δημιουργία του κόσμου, η Αδελφότητα πίστευε ότι ο κόσμος που γνωρίζουμε είναι αποτέλεσμα μιας διαδικασίας κατά την οποία όλα τα όντα έρεαν ή πήδησαν/εκπορεύτηκαν σαν φως από την Απόλυτη Ενότητα, την Πρώτη Αρχή ή πιο απλά, από το Ένα. Για αυτή τους την πεποίθηση στηρίχτηκαν πάρα πολύ στους Νεοπλατωνικούς, με κύριες επιδράσεις από τον Πλωτίνο και τον Ιάμβλιχο. Ο Πλωτίνος όρισε τρεις διαδοχικές αρχές, τις οποίες αποκάλεσε υποστάσεις. Η πρώτη είναι το Ένα, η πηγή όλων των όντων, αυτό που οι Χριστιανοί, οι Εβραίοι και οι Μουσουλμάνοι αποκαλούν Θεό ή υπερβατικό Δημιουργό. Δεν μιλάμε όμως για ένα προσωποποιημένο ον. Η δεύτερη υπόσταση είναι η Διάνοια, μια έννοια που επίσης δεν μπορεί να θεωρηθεί πρόσωπο. Πρόκειται περισσότερο για μία Αρχή που ενσωματώνει τη θεία λογική ή ευφυία. Είναι επίσης ένα αρχέτυπο του κόσμου, τέλειο από τη φύση του αλλά απαραιτήτως διαχωρισμένο από το Ένα. Τρίτη υπόσταση, η Ψυχή! Αυτή ενσαρκώνει τη ζωή. Η πρωταρχική λειτουργία της είναι να θέσει σε κίνηση τον υλικό κόσμο (αφού είχε έρθει στην ύπαρξη) και να τον φέρει σε συμμόρφωση με το πνευματικό του αρχέτυπο στο μέτρο του δυνατού. Πολλοί αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι πίστευαν ότι η ψυχή είναι αυτό που δίνει την κίνηση στα σώματα. Με την έννοια αυτή, όταν η ψυχή φεύγει από το σώμα αυτό πλέον δεν μπορεί να κινηθεί, ούτε καν να λειτουργήσει. Είναι δηλαδή η σωματοποίηση της ζωής. Αυτό το μοντέλο της εκπόρευσης για τη δημιουργία του κόσμου, οι Αδελφοί της Αγνότητας το εμπλούτισαν ώστε να ενσωματώσουν μεγαλύτερο αριθμό επιπέδων της πραγματικότητας, τα «όρια» στην ιεραρχία των όντων, όπως τα αποκαλούσαν. Το μοντέλο στο οποίο κατέληξαν τελικά, ενσωματώνει την περίφημη θεωρία των αριθμών. Έτσι, ευθυγραμμίστηκαν με την Πυθαγόρεια διδασκαλία η οποία απέδιδε στους αριθμούς ποιοτικές ιδιότητες και συμβολική σημασία. Οι δύο σημαντικότερες επιστολές των Αδελφών που ορίζουν σχεδόν όλα αυτά που αφορούν τη δημιουργία, είναι η 32^η με τίτλο: Οι πνευματικές αρχές των υπάρχοντων όντων κατά τους Πυθαγόρειους και η 49^η με τίτλο: Οι τρόποι λειτουργίας των καταστάσεων των πνευματικών όντων. Σε αυτές οι Αδελφοί παρουσιάζουν τη δική τους εκδοχή για την τριάδα των πνευματικών Αρχών που παρέλαβαν από τον Πλωτίνο. Στην πρώτη θέση βρίσκεται το Ένα, η θεία πηγή των πάντων, το τέλειο, το υπερβατικό, το αιώνιο και φυσικά εξ’ ορισμού μοναδικό. Το ορίζουν ως τον Δημιουργό των Πάντων, ως τον Θεό που αναφέρεται στις ιερές γραφές. Στη συνέχεια βρίσκεται η Συμπαντική διάνοια, που μεταξύ άλλων, οι αδελφοί την ονομάζουν και ως τον παντογνώστη – αρχέτυπο όλων των μορφών των ευφυών όντων. Αυτή η αρχή σχετίζεται με το Ένα, με το οποίο μοιράζονται έναν ορισμένο αριθμό από ιδιότητες όπως η ύπαρξη, η αιωνιότητα, η πληρότητα και η τελειότητα. Ωστόσο, η συμπαντική διάνοια είναι απόλυτα διακριτή από την αιτία της. Μεταφορικά το επεξηγούν ως ότι η Διάνοια είναι ταυτόχρονα το μεγάλο πέπλο που κρύβει τον Θεό και η μεγάλη πόρτα που οδηγεί στην Ενότητά του. Στην Τρίτη θέση η κοσμική ψυχή, μέσω της οποίας γεννιέται, οργανώνεται και κινείται ο υλικός κόσμος ανάλογα με τις αρετές που συνεχίζει να λαμβάνει η ψυχή από τη διάνοια. Αυτή η κοσμική ψυχή είναι ζωντανή και ενεργή από τη φύση της, αλλά διαθέτει γνώση και τελειότητα μόνο στο βαθμό που καταφέρνει να διατηρήσει και να μεταδώσει τη ροή που λαμβάνει από τη Διάνοια.  Οι Αδελφοί της Αγνότητας ουσιαστικά μιλούν για διάσπαση της ψυχής σε ανώτερα και κατώτερα μέρη. Πιστεύουν ότι η Ψυχή χάρη στη διττή φύση της, είναι μεν σε θέση να στοχάζεται την τελειότητα των πραγματικοτήτων πάνω από τον εαυτό της αλλά αντ’ αυτού, λόγω των κατώτερων μερών της, διαθέτει τη ροπή να στρέφεται προς τα κατώτερα όντα του υλικού κόσμου. Είναι ξεκάθαρο ότι η κοσμική ψυχή διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο στην Δημιουργία και πιο συγκεκριμένα στο σχήμα της εκπόρευσης που ενστερνίζεται η αδελφότητα, καθώς σηματοδοτεί την πιο σημαντική μετάβαση! Αυτήν από τον πνευματικό κόσμο, στον υλικό και αισθητό κόσμο. Όσο για την ύλη, η οποία στερείται τις διαστάσεις και τις κατευθύνσεις της, οι αδερφοί την αποκαλούν Πρωταρχική ύλη και την τοποθετούν 4^η στη σειρά. Σε μια γλώσσα άφθονη σε ζωηρές εκφράσεις, η οποία όμως δεν στερείται αντιφάσεων, οι αδελφοί αφηγούνται πώς τα κατώτερα μέρη της ψυχής, η «ουρά της», όπως τα αποκαλούν, τελικά σχηματίζει μία ολόδική της ικανότητα, την αποκαλούμενη ΦΎΣΗ!  Η Φύση έρχεται 5^η στη σειρά και λειτουργεί ως η αιτία της αλλαγής στον εδώ κόσμο. Στις επιστολές, ακολουθεί η ερμηνεία του πώς η Ψυχή στο Σύνολό της ζευγαρώνει με την Πρωταρχική Ύλη ώστε να παραχθεί το Απόλυτο Σώμα ή αλλιώς η Δεύτερη Ύλη η οποία είναι ουσιαστικά ο κόσμος των σωμάτων που πλέον έχει προικιστεί με τις 3 διαστάσεις. Οι συγγραφείς συμπληρώνουν ότι στο 6^ο αυτό στάδιο ο υλικός κόσμος έλαβε το σφαιρικό σχήμα του από την Ψυχή. Στο επόμενο στάδιο, το 7^ο, πραγματοποιήθηκε η διαδικασία κατά την οποία η σφαίρα χωρίστηκε για να δημιουργήσει τις ουράνιες σφαίρες, τις οποίες η κοσμική ψυχή έθεσε σε κίνηση.

Ασφαλώς η αδελφότητα φρόντισε να δώσει ορισμό και διευκρινίσεις τόσο για το χρόνο όσο και για τον άνθρωπο, το λόγο της ύπαρξής του και τη συνέχεια αυτής. Εμφανώς επηρεασμένοι από τον Τίμαιο του Πλάτωνα και το κοσμολογικό υπόβαθρο που αποκαλύπτεται, η αδελφότητα αποδέχεται τον ορισμό του χρόνου ως την κινούμενη εικόνα της αιωνιότητας. Οι πλανήτες θεωρούνται τα όργανα του χρόνου και δίνεται μεγάλη αξία στην ιδέα που συνήθως αναφέρεται ως το Μεγάλο Πλατωνικό Έτος. Ο Πλάτων όρισε το τέλειο έτος ως την περίοδο που απαιτείται ώστε οι 7 πλανητικές σφαίρες (Κρόνος, Δίας, Άρης, Ήλιος, Αφροδίτη, Ερμής και Σελήνη) και η έναστρη σφαίρα να έρθουν ξανά σε σύνοδο.

Αυτή είναι μία εισαγωγή επί των βασικών αρχών που αποδέχονταν στην Ikwan al safa.  Ασφαλώς οι αδελφοί της αγνότητας είχαν μία ολοκληρωμένη θεώρηση για τη ζωή, τον άνθρωπο, το σκοπό του, τη διπλή φύση του, ακόμα και για την εσχατολογία. Αν θέλετε να εντρυφήσουμε περισσότερο στον αραβικό μυστικισμό, δεν έχετε παρά να το ζητήσετε με ένα μήνυμα στο ioanna@myalchemies.com  ή συμπληρώνοντας τη φόρμα επικοινωνίας που θα βρείτε στη σελίδα: Ας γνωριστούμε!