Όλη η Μάλτα είναι γεμάτη κατακόμβες. Οι πιο γνωστές από αυτές είναι του Αγίου Παύλου και της Αγίας Αγάθης στο Rabat. Ωστόσο, θα κάνουμε εκτενές αφιέρωμα σε αρκετές από αυτές, καθώς η ύπαρξη και η εξέλιξή τους στο χρόνο μαρτυρούν ολόκληρα κομμάτια από την ιστορία του νησιού.
Υπάρχει ένας ολόκληρος κόσμος κάτω από το έδαφος της γης και ασφαλώς υπάρχουν σοβαροί λόγοι γι’ αυτό. Οι πρώτες κατακόμβες δημιουργήθηκαν τα Πρωτοχριστιανικά χρόνια, όταν ακόμα η Μάλτα τελούσε υπό Ρωμαϊκή κατοχή. Οι Χριστιανοί ήθελαν να θάβουν τους νεκρούς τους, ενώ τα έθιμα της εποχής πρόσταζαν την καύση τους.
Οι Ρωμαίοι επέτρεψαν την ταφή των Χριστιανών υπό δύο όρους. Πρώτον, τα νεκροταφεία να βρίσκονται έξω από τα τείχη των πόλεων και, δεύτερον, να βρίσκονται κάτω από τη γη. Έτσι, οι Χριστιανοί ξεκίνησαν να σκάβουν τις πρώτες κατακόμβες και με τα χρόνια τα υπόγεια δίκτυα γίνονταν όλο και πιο δαιδαλώδη. Δημιουργήθηκαν ολόκληρα μονοπάτια και “μικρά δωμάτια” στα οποία συνήθως θάβονταν οικογένειες. Μέσα στις κατακόμβες τιμούσαν τους νεκρούς τους, πραγματοποιούσαν τα “γεύματα της αγάπης” και φρόντιζαν τακτικά τους τάφους.
Τάφοι μέσα στις κατακόμβες της Αγίας Αγάθης.
Η Αγία Αγάθη στη Μάλτα
Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, η Αγία Αγάθη ήταν μία νεαρή παρθένα που κατέφυγε στο νησί της Μάλτας για να σωθεί από την καταδίωξη του αυτοκράτορα Decius (249 – 251 μ.Χ.) και την πολιορκία του κυβερνήτη της Σικελίας, Quintianius, ο οποίος την είχε ερωτευτεί. Λέγεται ότι η Αγία Αγάθη ζούσε στην Melita, τη σημερινή Mdina και ερχόταν να προσευχηθεί σε αυτό το μέρος.
Κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο στη Μάλτα, ο Κυβερνήτης του νησιού, η Γερουσία, οι στρατιώτες και όλοι οι κάτοικοι έμεναν στην περιοχή της Melita. Η Αγία Αγάθη έμεινε εκεί για μερικούς μήνες και ύστερα επέστρεψε στην πατρίδα της όπου βασανίστηκε και θανατώθηκε για την πίστη της στις 5 Φεβρουαρίου, του έτους 251.
Οι Μαλτέζοι κράτησαν το μέρος που προσευχόταν η Αγία ως ιερή κρύπτη προς τιμήν της. Αρχικά, εδώ βρισκόταν ένα μικρό υπόγειο παρεκκλήσι, λαξευμένο μέσα στον βράχο. Η κρύπτη αυτή έφτασε στο μέγεθος που βλέπουμε σήμερα στις αρχές του Μεσαίωνα, κατόπιν παρεμβάσεων.
Εξερεύνηση στα ενδότερα της κρύπτης της Αγίας Αγάθης
Το 1200 μ.Χ. ζωγραφίστηκαν οι πρώτες τοιχογραφίες στην κρύπτη. Απεικονίζουν κυρίως Αγίους, όπως τον Άγιο Παύλο, την Αγία Αγάθη και την Παναγία τη Γαλακτοτροφούσα. Το 1480 προστέθηκαν 29 ακόμη τοιχογραφίες, οι οποίες αποδίδονται στον Salvatore D’Antonio της Μεσσήνης. Δείχνουν την Αγία Αγάθη, την Αγία Μαργαρίτα, την Αγία Λουσία (η οποία είναι ιδιαίτερα αγαπητή στους Μαλτέζους παρά που δεν πήγε ποτέ στο νησί τους), τον Άγιο Αντώνιο τον Ερημίτη, την Παναγία κ.ά.
Η Αγία Τράπεζα της Κρύπτης χτίστηκε πάνω σε βράχια που σχημάτιζαν μία φυσική Τράπεζα, το 1666. Αυτός ο χώρος διαμορφώθηκε έτσι για να φιλοξενήσει το αλαβάστρινο άγαλμα της Αγίας Αγάθης, το οποίο σήμερα εκτίθεται στο Μουσείο που μοιράζεται τον ίδιο προαύλιο χώρο.
Αυτές οι κατακόμβες, τα υπόγεια αυτά κοιμητήρια, έχουν έκταση 4.100 τετραγωνικών μέτρων και χρονολογούνται στον 2ο με 4ο αιώνα μ.Χ.! Ασφαλώς, στην ξενάγηση περιηγούμαστε σε ένα μικρό μόνο μέρος τους. Μία φορά το τρίμηνο, ο υπεύθυνος του μουσείου επισκέπτεται όλους τους χώρους για τυπικό έλεγχο. Το επισκέψιμο μέρος θεωρείται ότι έχει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον από άποψη τοιχογραφιών και είναι αντιπροσωπευτικό για τον τρόπο ταφής.
Εδώ βλέπουμε έναν τάφο με το νεκρό άθικτο. Σε πολλούς τάφους έχουν αφήσει τους νεκρούς ακριβώς όπως τους βρήκαν.
Υπάρχουν εκατοντάδες τάφοι και μάλιστα διαφορετικών ειδών. Υπάρχουν τάφοι μωρών, παιδιών, ενηλίκων, ζευγαριών, οικογενειακοί και με τράπεζα της αγάπης στη μέση. Οι οικονομικά ασθενέστεροι θάβονταν πιο πρόχειρα, σε ανοίγματα τοιχωμάτων, ενώ για τα ανώτερα κοινωνικά και οικονομικά στρώματα, οι τάφοι ήταν αντίστοιχα πιο ευρύχωροι, περίτεχνοι και στολισμένοι με ζωγραφιές.
Η σκέψη μου τη στιγμή που τα έβλεπα όλα αυτά μπροστά μου και μας εξηγούσε ο υπάλληλος του μουσείου τις διακρίσεις, ήταν ότι: οι άνθρωποι κάνουν διακρίσεις ακόμα και στο θάνατο σύμφωνα με τα εγκόσμια, ενώ η ειρωνία είναι ότι όλοι απλά έχουμε την ίδια μοίρα στο τέλος. Το αναπόδραστο του θανάτου μάς δείχνει ότι είμαστε επί της ουσίας όλοι ίσοι. Είτε μας αρέσει είτε όχι, κι ο πιο πλούσιος και ο πιο φτωχός, εκεί θα καταλήξουν, με μόνο εφόδιο/παρέα την ψυχή τους.
Μέσα στις κατακόμβες βρέθηκε σε πολύ καλή κατάσταση η εικονιζόμενη επιγραφή. Οι πληροφορίες που παίρνουμε από αυτό το εύρημα είναι ότι εκεί βρισκόταν ο τάφος μιας Ελληνίδας, της Διονυσίας – Ειρήνης. Χρονολογείται στον 2ο με 3ο μ.Χ. αιώνα.
Οι σπουδαιότερες τοιχογραφίες στις κατακόμβες της Αγίας Αγάθης και η ερμηνεία των συμβόλων τους
Στο τέλος της ξενάγησης, μετά από πολλά στενά περάσματα, διαδρόμους και τάφους, φτάνουμε σε έναν άνετο χώρο, ο οποίος θεωρείται ότι είναι ο πρώτος ναός μέσα σε βράχο στη Μάλτα! Τον χώρο αυτόν τον αποκαλούν συμβολικά: Τα Άγια των Αγίων. Πρόκειται για ένα ημικυκλικό παρεκκλήσι με κολώνες και κιονόκρανα στην κάθε πλευρά. Μάλιστα, μπορούμε να διακρίνουμε και ίχνη διακόσμησης απάνω τους.
Αρχικά, στο άνοιγμα αυτό υπήρχε ένα τραπέζι της αγάπης και δύο καθίσματα, λαξευμένα από βράχο, μέχρι που η Εκκλησία τα αφαίρεσε λόγω των καταστροφών που υφίσταντο, για να μην καταστραφούν ολοσχερώς.
Η πιο καλοδιατηρημένη τοιχογραφία του 4ου αιώνα, μέσα στο πρώτο παρεκκλήσι που λαξεύτηκε σε βράχο σε ολόκληρη τη Μάλτα!
Σε αυτόν τον χώρο βρίσκεται και η πιο καλοδιατηρημένη τοιχογραφία που θα βρούμε στις κατακόμβες. Διακρίνονται τα γράμματα Χ-Ρ που εννοούν τον Χριστό, καθώς και τα ελληνικά γράμματα Άλφα και Ωμέγα, τα οποία καταδεικνύουν ότι ο Χριστός είναι ο Θεός, η αρχή και το τέλος της ζωής. Είναι πολύ ευδιάκριτο και το κέλυφος ενός χτενιού, το οποίο αντιπροσωπεύει τον Παράδεισο. Τα δύο περιστέρια που βλέπουμε δεξιά κι αριστερά, αντιπροσωπεύουν τις ψυχές που έχουν αναχωρήσει, ενώ τα διάσπαρτα λουλούδια συμβολίζουν την αιώνια ζωή.
Τα χρώματα είναι αρκετά έντονα σε αυτήν την τοιχογραφία γιατί υπέστη πολύ προσεκτική αποκατάσταση. Το σημείο αυτό, όπου βρίσκεται το παρεκκλήσι, θεωρείται το πιο σημαντικό μέρος από όλες τις κατακόμβες της Αγίας Αγάθης.
Αν θέλετε να εξερευνήσετε κι άλλα μέρη, λιγότερο δημοφιλή αλλά με μοναδική ιστορία, ακολουθήστε με στις Εξ-ερευνήσεις μου!