Η Αρχαία Γόρτυς ήταν μία από τις σπουδαιότερες Αρκαδικές πόλεις της αρχαιότητας, μαζί με την Τευθίδα, την Ηραία, το Μεθύδριο και τη Θεισόα. Σύμφωνα με τη μυθολογία, τη Γόρτυνα την έχτισε ο Γόρτυς, γιος τoυ Στυμφήλoυ και δισέγγονος του βασιλιά Αρκάδα. Από τον ιδρυτή της πήραν τo όνομά τoυς η πόλη και o Λούσιoς πoταμός, ο οποίος από την αρχαία Γόρτυνα μέχρι τη συμβολή του με τον Αλφειό ονομάζεται Γορτύνιoς ποταμός. Η πόλη διέθετε Ασκληπιείο, μεγάλα ιαματικά λουτρά, δύο ισχυρές οχυρωματικές περιβόλους (ακροπόλεις), άλλα ιερά και δημόσια κτίρια.
Αρχαία Γόρτυς: Ιστορικά στοιχεία, ευρήματα και αναφορές
Η Αρχαία Γόρτυς ανεσκάφη από τη Γαλλική Αρχαιoλoγική Σχoλή τα έτη 1940-1943, 1947-1948, και 1951-1956. Οι ανασκαφές έφεραν στο φως δύο Ασκληπιεία, δύο αμυντικές οχυρωματικές περιβόλους, δύο περίπτερους ναούς και εξελιγμένες για την εποχή λουτρικές και ιαματικές εγκαταστάσεις οι οποίες χρονολογούνται τον 4ο-3ο αιώνα π.Χ.. Η πόλη βρισκόταν δίπλα στον Λούσιο ποταμό, με τα πλούσια νερά του να αποτελούν πηγή ζωής και θεραπείας για τον τόπο.
Μέχρι σήμερα, δεν έχουν προσδιοριστεί οι χρονολογίες ίδρυσης, ακμής και παρακμής της αρχαίας Γόρτυνος. Τα αρχαιολογικά ευρήματα από την περιοχή χρονολογούνται από τα Γεωμετρικά Χρόνια μέχρι και τη Βυζαντινή περίοδο. Πρόκειται για μία σημαντική πολιτιστική δραστηριότητα η οποία διήρκησε μία μεγάλη χρονική περίοδο, κυρίως όμως στην Κλασική και Ελληνιστική Εποχή. Επίσης, υπάρχουν στοιχεία που καταδεικνύουν ότι η πόλη καταστράφηκε τον 2ο μ.Χ. αιώνα.
Η ίδρυση της πόλης υπολογίζεται ότι πραγματοποιήθηκε στην Υστεροελλαδική Εποχή (1600 – 1100 π.Χ.) μέχρι και τους Γεωμετρικούς Χρόνους. Το χρονικό εύρος είναι μεγάλο, αλλά λόγω της έλλειψης επαρκών στοιχείων δεν μπορούμε να έχουμε πιο σαφή εικόνα. Η ακμή της τοποθετείται στην Αρχαϊκή Περίoδo (8oς-αρχές 5oυ αι. π.Χ.), στην Κλασική Επoχή (478-323 π.Χ.), μέχρι και στην Ελληνιστική Επoχή (323 π.Χ.- 30 μ.Χ.).
Τμήμα λουτρικών εγκαταστάσεων.
Σύμφωνα με αρκετούς ερευνητές , η Γόρτυς ιδρύθηκε στo δεύτερo ήμισυ της 2ης χιλιετίας π.Χ. Αυτό προκύπτει από το συσχετισμό της με την αρχαία Γόρτυνα της Κρήτης. Η πόλη αυτή φέρεται ότι ιδρύθηκε από κατοίκους της πρώτης, σύμφωνα με γραπτές μαρτυρίες. Ο Όμηρος αναφέρει ότι η Γόρτυνα της Κρήτης ήταν μια περιτειχισμένη πόλη, («…οἳ Κνωσόν τ᾽ εἶχον Γόρτυνά τε τειχιόεσσαν…», Iλιάδα Β 646), ενώ αργότερα o Πλάτων (428/7-347 π.Χ.) αναφέρει ότι η Γόρτυνα της Κρήτης είναι απoικία της Πελoπoννησιακής («…εκ Γόρτυνος γάρ τυγχάνει απωκηκός ταύτης της Πελοποννησιακής…», Νόμoι 708α). Στο γεγονός αυτό συναινούν και τα σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα της Γόρτυνας Κρήτης, ειδικότερα λείψανα αρχαίων τειχών, τα οποία χρονολογήθηκαν στις αρχές της πρώτης χιλιετίας.
Στον αρχαιολογικό χώρο της Αρχαίας Γόρτυνας.
Σύμφωνα με τα Αρκαδικά του Παυσανία, όταν ο περιηγητής πέρασε από τη Γύρτυνα, ήταν πλέον κώμη, έχοντας χάσει την παλιά της δόξα. Η Γόρτυνα μαζί με πολλές άλλες αρκαδικές πόλεις, είχε συνοικιστεί στη Μεγαλόπολη για να αυξηθεί η δύναμή της, κυρίως ενάντια στους Λακεδαιμόνιους. Ωστόσο, με αυτήν την πολιτική, η πόλη έχασε την αυτοτέλειά της και μεγάλο μέρος του πληθυσμού της. Η Μεγαλόπολη ιδρύθηκε το 368 π.Χ., οπότε εικάζεται ότι τα γεγονότα αυτά συνέβησαν λίγο αργότερα. Ο Παυσανίας πέρασε από εκεί περί το 174 μ.Χ., και παρά το χρονικό διάστημα που μεσολάβησε, η Γόρτυνα επιβίωνε ως κώμη, τουλάχιστον μέχρι τότε.
ἰόντι δὲ ἀπὸ τοῦ ποταμοῦ τῶν πηγῶν, πρῶτα μέν σε ἐκδέξεται Μάραθα χωρίον, μετὰ δὲ αὐτὸ Γόρτυς κώμη τὰ ἐπ’ ἐμοῦ, τὰ δὲ ἔτι ἀρχαιότερα πόλις. ἔστι δὲ αὐτόθι ναὸς Ἀσκληπιοῦ λίθου Πεντελησίου, καὶ αὐτός τε οὐκ ἔχων πω γένεια καὶ Ὑγείας ἄγαλμα: Σκόπα δὲ ἦν ἔργα. λέγουσι δὲ οἱ ἐπιχώριοι καὶ τάδε, ὡς Ἀλέξανδρος ὁ Φιλίππου τὸν θώρακα καὶ δόρυ ἀναθείη τῷ Ἀσκληπιῷ: καὶ ἐς ἐμέ γε ἔτι ὁ θώραξ καὶ τοῦ δόρατος ἦν ἡ αἰχμή.
Παυσανίας, Αρκαδικά (8.28.1)
Όπως μας παραδίδει ο Παυσανίας στα Αρκαδικά, στο ναό του Ασκληπιού στη Γόρτυνα, υπήρχαν λατρευτικά αγάλματα του Ασκληπιού και της Υγείας από πεντελικό μάρμαρο, τα οποία είχε φιλοτεχνήσει ο Παριανός γλύπτης Σκόπας. Επίσης, αναφέρεται ότι ο Mέγας Αλέξανδρος πέρασε από τη Γόρτυνα (356-323 π.Χ.) και αφιέρωσε στο ναό το δόρυ και την πανοπλία του. Μάλιστα, ο ίδιος ο Παυσανίας δηλώνει ότι επί της εποχής του, σώζεται εκεί ο θώρακας και η αιχμή του δόρατος.
Αυτό, αποτελεί μία ακόμη ένδειξη για το ότι η αρχαία Γόρτυς με τα Ιερά της γνώρισε εκείνα τα χρόνια μεγάλη ακμή και έχαιρε αναγνώρισης. Σήμερα, σώζονται ερείπια του ναού του Ασκληπιού, των λουτρικών εγκαταστάσεων, της στοάς και τμήματα πύργων και ένα μικρό μέρος της ακρόπολης. Η πρόσβαση για το Ασκληπιείο είναι εύκολη, προσεγγίζοντας τον Λούσιο ποταμό. Ωστόσο, και αυτός ο αρχαιολογικός χώρος δεν φέρει σχετικές πληροφορίες από την αρμόδια εφορεία Αρχαιοτήτων ή το Υπουργείο Πολιτισμού. Ο χώρος ασφαλώς και είναι αφύλακτος, όπως οι περισσότεροι πλέον στην επαρχία.
Στο βίντεο που ακολουθεί, θα πάρετε μία πιο πλήρη εικόνα για τον αρχαιολογικό αυτό χώρο. Για να εξερευνήσετε κι άλλα μέρη στη γύρω περιοχή, πατήστε ΕΔΩ