Πηγαίνοντας στο Πόρτο Γερμενό, τα επιβλητικά τείχη ενός φρουρίου και οι πύργοι του, θα τραβήξουν το ενδιαφέρον σας. Σε πολύ κοντινή απόσταση από την παραλία, τα αρχαία Αιγοσθένα στέκουν αγέρωχα, θυμίζοντας σελίδες της ιστορίας μας. Το αρχαίο φρούριο των Αιγοσθένων βρίσκεται σε πάρα πολύ καλή κατάσταση κυρίως λόγω των εργασιών συντήρησης και αναστήλωσης που έχουν πραγματοποιηθεί.
Ιστορικά στοιχεία για την αραία πόλη των Αιγοσθένων
Η αρχαία πόλη των Αιγοσθένων είναι κτισμένη στην ανατολική πλευρά του Κορινθιακού κόλπου και περιβάλλεται από τις οροσειρές του Κιθαιρώνα προς βορρά, του Μύτικα προς νότο και του Μακρού όρους προς τα νοτιοδυτικά. Η θέση θεωρείται στρατηγικής σημασίας λόγω της εγγύτητάς της με έναν από τους κύριους στρατιωτικούς δρόμους, ο οποίος διερχόμενος από τη βόρεια Μεγαρίδα, συνέδεε Πελοπόννησο με Βοιωτία. Η θέση πάνω στο λόφο προσφέρει μια φυσική οχύρωση και πολύ καλή εποπτεία στη γύρω περιοχή και τον Κορινθιακό.
Τμήμα από τα σωζώμενα τείχη της αρχαίας Ακρόπολης των Αιγοσθένων.
Η τοποθεσία αυτή, φαίνεται να κατοικείται αδιαλείπτως από τα Γεωμετρικά Χρόνια (1050–700 π.Χ.) μέχρι και τα Βυζαντινά. Ο ιστορικός Ξενοφώντας, αναφέρει δύο φορές τα Αιγόσθενα ως περιστασιακό σημείο στάσης του στρατεύματος των Σπαρτιατών κατά τη διέλευσή τους από την περιοχή το 378 και 371 π.Χ. Μέχρι και τον 4ο π.Χ. αιώνα, η κώμη αυτή ανήκε στη σφαίρα της γεωπολιτικής επιρροής της πόλης-κράτους των Μεγάρων.
Στα μέσα με τέλη του 4ου αιώνα, η απειλή της προέλασης των Μακεδόνων ήταν πολύ έντονη. Έτσι, οι Μεγαρείς με τη βοήθεια των Αθηναίων συμμάχων τους, αποφάσισαν να οχυρώσουν τα Αιγόσθενα ώστε να ισχυροποιήσουν την αντίσταση μία πιθανής καθόδου του βασιλιά Φιλίππου του Β’ προς την Αττική. Εκείνης της εποχής είναι τα τείχη που βλέπουμε σήμερα!
Στα τέλη αυτού του αιώνα, εγκαταστάθηκε εκεί η μακεδονική φρουρά του ηγεμόνα Δημήτριου του Πολιορκητή, παραμένοντας όμως στην επικράτεια των Μεγάρων. Κατά τον 3ο αιώνα, τα Αιγόσθενα αυτονομούνται, ωστόσο παραμένουν συνδεδεμένα με τα Μέγαρα με μια ιδιότυπη συμπολιτεία.
Διακρίνεται μέρος του τείχους της ακρόπολης και των πύργων της.
Τον 3ο αιώνα π.Χ. τα Αιγόσθενα αυτονομούνται, συστήνοντας μία ιδιότυπη συμπολιτεία με τα Μέγαρα. Από το 224–192 π.Χ. προσχωρούν ως ανεξάρτητη πόλη στο Κοινό των Βοιωτών, στο οποίο συμμετείχαν πιθανώς έως την κατάκτηση της Ελλάδας από τους Ρωμαίους το 146 π.Χ. Σε μία ευρεθείσα επιγραφή, ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Αδριανός αναφέρεται ως «οικιστής» της κώμης αυτής. Από αυτό το εύρημα, συμπεραίνουμε ότι πιθανότατα αυτή η πόλη να είχε αποσπάσει την εύνοια του αυτοκράτορα.
Περί το 145 μ.Χ. την επισκέπτεται ο περίφημος περιηγητής Παυσανίας, που αναφέρει την παρουσία ενός αξιόλογου ιερού αφιερωμένου στον μάντη και ψυχοθεραπευτή Μελάμποδα. Το ιερό αυτό δεν έχει βρεθεί, αλλά εικάζεται ότι η θέση του ήταν στην κάτω πόλη.
Η κατοίκηση στα Αιγόσθενα συνεχίζεται και τον 5ο–6ο αιώνα, όπως διαπιστώνεται από την πεντάκλιτη παλαιοχριστιανική βασιλική, που ανασκάφηκε πλησίον των βόρειων μακρών τειχών. Μεταγενέστερα, περί τον 11ο αιώνα, πάνω στα κατάλοιπά της ανεγέρθηκε το υφιστάμενο ναΰδριο της Παναγίας ή Αγίας Άννας. Επίσης, στον χώρο της ακρόπολης ιδρύθηκε μοναστήρι, ενδεχομένως τον 12ο ή 13ο αιώνα, από το οποίο διασώζονται το καθολικό του Αγίου Γεωργίου και συγκρότημα ερειπωμένων κελιών.
Ο ΝΑ πύργος της ακρόπολης των Αιγοσθένων.
Από τη μετατροπή αυτή συνάγεται ότι το αρχαίο φρούριο είχε απολέσει τη στρατιωτική ιδιοσυγκρασία του, κατά τη διάρκεια της Βυζαντινής εποχής. Θα φτάσουμε μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα, για να δούμε τις αρχαίες οχυρώσεις να προσελκύουν τακτικά διάφορους ξένους περιηγητές και αρχαιοδίφες, που τις περιγράφουν με θαυμασμό στα οδοιπορικά και τις μελέτες τους.
Η δομή της ακρόπολης και οι πύργοι των Αιγοσθένων
Η ακρόπολη στεφανώνει την κορυφή ενός χαμηλού λόφου, ανατολικά του όρμου των Αιγοσθένων. Έχει σχήμα ακανόνιστου τραπεζίου, μέγιστων διαστάσεων 190Χ80 μ. και συνολικό ανάπτυγμα περιμετρικών τειχών 528 μ. Ο οχυρωματικός περίβολος ενισχυόταν από οκτώ τετράγωνους πύργους και διέθετε περίδρομο, επικοινωνώντας με τον κάτωθεν οικιστικό τομέα με μία πύλη στο μέσο της δυτικής πλευράς. Οι πύργοι είναι κατασκευασμένοι με ισόδομη τοιχοποιία, ενώ στα μεταπύργια παρατηρείται τραπεζιόσχημη, πολυγωνική ή και ακανόνιστη.
Ο ΝΑ πύργος αποτελεί τμήμα της ακρόπολης του αρχαίου φρουρίου των Αιγοσθένων που χρονολογείται στο β΄ μισό του 4ου αι. π.Χ. Πρόκειται για τον πύργο που είναι πλέον επισκέψιμος. Ήταν ο μεγαλύτερος και υψηλότερος πύργος του φρουρίου, με τετράγωνο σχήμα, πλευράς περίπου 9μ., τριώροφος, συνολικού ύψους περίπου 18μ., με δίρριχτη στέγη. Είναι κτισμένος με διπλή τοιχοποιία, με μεγάλους λαξευτούς ορθογώνιους λίθους εξωτερικά και εσωτερική παρειά έως το δεύτερο όροφο που συμπλέκεται με την εξωτερική μέσω διάτονων λίθων.
Η θύρα του πύργου βρίσκεται στη βόρεια πλευρά. Στον πρώτο και δεύτερο όροφο υπάρχουν τοξοθυρίδες, ενώ στον τελευταίο όροφο παράθυρα για καταπέλτες, τρία σε κάθε πλευρά.
Ο πύργος διέσωζε ολόκληρη τη νότια πλευρά του έως την αετωματική απόληξη της στέγης μέχρι το 1981, όταν ο ισχυρός σεισμός των Αλκυονίδων έπληξε σοβαρά το μνημείο.
Το εσωτερικό του πύργου.
Εργασίες συντήρησης και αναστήλωσης στην ακρόπολη
Το 2011 ξεκίνησε το Έργο «Σωστικές Επεμβάσεις Στερέωσης ΝΑ Πύργου Αρχαίου Φρουρίου Αιγοσθένων», που χρηματοδοτήθηκε από το ΕΣΠΑ – Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Αττική 2007-2013» με προϋπολογισμό 2.184.000 ευρώ και εκτελέστηκε με αυτεπιστασία από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Αθηνών. Φυσικό αντικείμενο του Έργου ήταν η αναστήλωση και πλήρης αποκατάσταση του μνημείου στη μορφή που είχε στην αρχαιότητα. Οι εργασίες που εκτελέστηκαν, περιελάμβαναν:
– Ανάσυρση και ταύτιση των λιθοπλίνθων που είχαν καταπέσει από το σεισμό του 1981 (συνολικά 146 μεγάλες λιθόπλινθοι).
– Αποσυναρμολόγηση του μνημείου έως το κατώφλι της θύρας του, προκειμένου να αρθούν οι σοβαρές βλάβες και παραμορφώσεις που είχε υποστεί (αποσυναρμολόγηση περίπου 600 αρχαίων λιθοπλίνθων).
– Δομική αποκατάσταση και συντήρηση των αρχαίων λιθοπλίνθων που ανασύρθηκαν και αποσυναρμολογήθηκαν. Επανατοποθέτηση του αρχαίου δομικού υλικού.
– Συμπλήρωση των τμημάτων που είχαν απωλεσθεί με νέες λιθοπλίνθους από λατυποπαγή ασβεστόλιθο της περιοχής, όμοιο με το αρχαίο δομικό υλικό.
Στον 2ο όροφο του ΝΑ πύργου.
Όλο αυτό έχει ως αποτέλεσμα ο πύργος αυτός να είναι πλέον επισκέψιμος και να μπορούμε να δούμε σε όλη του τη διάσταση πώς ήταν κατά την αρχαιότητα! Πραγματικά αξίζει να επισκεφθείτε τον αρχαιολογικό χώρο και να περιηγηθείτε στα τείχη του φρουρίου, στα εκκλησάκια και στα κελιά του παλιού μοναστηριού.
Παράθυρα για καταπέλτες και τοξοθυρίδες στον 3ο και τελευταίο όροφο του πύργου.
Στο βίντεο που ακολουθεί που μπορείτε να δείτε μέρος των τειχών του φρουρίου, από τα πρώτα καλοδιατηρημένα ερείπια που θα συναντήσετε εισερχόμενοι στον αρχαιολογικό χώρο.
Το αυστηρό εξωτερικό του καθεδρικού χτίστηκε αμέσως μετά το πέρας της Μεγάλης Πολιορκίας. Σχεδιάστηκε έτσι, ώστε να μοιάζει με φρούριο, στιβαρό και απροσπέλαστο. Στη μέση του ναού βλέπουμε ένα μπαλκόνι με κιγκλιδώματα. Από αυτό το μπαλκόνι ανακοίνωναν το όνομα του νεοεκλεγμένου Μεγάλου Μάγιστρου του Τάγματος. Μάλιστα, συνηθιζόταν ο Μέγας Μάγιστρος να πετάει χρυσά νομίσματα στους ανθρώπους που περίμεναν στην πλατεία για αυτήν την είδηση.
Τα υλικά που έχουν χρησιμοποιηθεί για τη διακόσμηση του ναού είναι κυρίως ο ασβεστόλιθος που βρίσκεται σε αφθονία στο νησί, το μάρμαρο, το ασήμι και ο χρυσός 24 καρατίων που έχει χρησιμοποιηθεί για την επιχρύσωση των λαξευμένων αναγλύφων που “ντύνουν” τους τοίχους. Οι Ιππότες αναμενόταν να προσφέρουν ακριβά δώρα στο Τάγμα καθώς ανέβαιναν σε βαθμίδες. Συνήθως συνεισέφεραν στον εμπλουτισμό της εκκλησίας τους με εξαιρετικά έργα τέχνης.
Η πρώτη πυρπόληση του χωριού από τους Ιταλούς έγινε στις 25 Μαΐου 1943 ακολούθησε η δεύτερη καταστροφή του Κυριακίου στις 3 Οκτωβρίου 1943 από τους Γερμανούς και το ολοκαύτωμα στις 25 Απριλίου 1944, πάλι από τους Γερμανούς. Την τελευταία φορά, απέμεινε μόνο ένα σπίτι που δεν καταστράφηκε ολοσχερώς από τη φωτιά. Σε αυτό το σπίτι ξεκίνησε αργότερα η λειτουργία του σχολείου.
